Zoekresultaten

Jaarwoord generator van Genootschap Onze Taal

wand - (muurvlak, afscheiding)

Etymologische (standaard)werken

M. Philippa, F. Debrabandere, A. Quak, T. Schoonheim en N. van der Sijs (2003-2009) Etymologisch Woordenboek van het Nederlands, Amsterdam

wand zn. ‘muurvlak, afscheiding’
Onl. want ‘muur van een gebouw’, in de vorm uuende (datief ev. met umlaut) [10^e eeuw; W.Ps.], in hinder unser wande ‘achter onze muur’ [ca. 1100; Will.]; mnl. want ‘muur, omheining’ [1240; Bern.], ‘binnenmuur’ in Doen groef mense ... aen de want daer si haer ghebedeken plach the sprekenne ‘toen begroef men haar bij de wand waar ze gewoon was haar gebedje te zeggen’ [1276-1300; VMNW].
Ohd. want ‘wand, muur’ (nhd. Wand); nfri. wân; < pgm. *wandi-.
Afleiding van de wortel van → winden. Men moet wrsch. uitgaan van een betekenis ‘het gewondene, het gevlochtene’. Bij *wandi- zou het dan oorspr. gaan om een met leem bestreken vlechtwerk van twijgen, onderscheiden van de stenen → muur 1. Vergelijk de betekenis van de nauw verwante afleiding pgm. *wandu- ‘twijg’, waaruit on. vöndr ‘id.’ (nde. vånd ‘id.’; ne. wand ‘staf’ is ontleend aan het ode. of on.) en got. vandus ‘id.’. De betekenis ‘wand’ zou echter ook rechtstreeks kunnen teruggaan op ‘omhulling (van een gesloten ruimte)’ van dezelfde Indo-Europese wortel.
Het onderscheid tussen de uit vlechtwerk bestaande wand en de gemetselde muur maakte dat wand in het Middelnederlands vaak al specifiek ‘binnenmuur’ ging betekenen, later ook ongeacht de bouwwijze.
Bij uitbreiding betekent het woord ook ‘afscheiding van de inwendige delen van een organisme, orgaan, enz.’, zoals in buikwand, darmwand. Samenstellingen als rotswand [1838; iWNT] en kraterwand [1858; iWNT] zijn wrsch. ontstaan onder invloed van Duits Wand, dat als simplex ook ‘bergwand, rotswand’ kan betekenen.

P.A.F. van Veen en N. van der Sijs (1997), Etymologisch woordenboek: de herkomst van onze woorden, 2e druk, Van Dale Lexicografie, Utrecht/Antwerpen

wand* [afscheiding] {oudnederlands wende (3e nv. enk.) 901-1000, middelnederlands want, wand} middelnederduits, oudhoogduits want; bij het ww. winden in de zin van ‘vlechten’.

J. de Vries (1971), Nederlands Etymologisch Woordenboek, Leiden

wand 1 znw. m., mnl. want v. m., onfrank. 3de nv. wende, mnd. want v., ohd. want (nhd. wand) v. ‘wand, muur’; eig. ‘de van twijgen gevlochten wand, die dan met leem bestreken wordt’. — Zie verder: winden.

Een ander woord voor de vlechtwand is besproken bij weegluis.

N. van Wijk (1936 [1912]), Franck's Etymologisch woordenboek der Nederlandsche taal, 2e druk, Den Haag

wand znw., mnl. want(d) v. m. = onfr. *want (dat. wende), ohd. want (nhd. wand), mnd. want v. “wand, muur”. Ablautend met winden. Oorspr. bet. wsch.: “’t gewondene, gevlochtene”: vgl. over germ. *waiju- met dgl. bet.-ontwikkeling bij weegluis.

J. Vercoullie (1925), Beknopt etymologisch woordenboek der Nederlandsche taal, Den Haag / Gent

wand m. , Mnl. id., Os. + Ohd. want (Mhd. id. Nhd. wand), van den stam van ʼt enk. imp. van winden in de bet. van vlechten; cf. weeg.

Dialectwoordenboeken en woordenboeken van variëteiten van het Nederlands

S.P.E. Boshoff en G.S. Nienaber (1967), Afrikaanse etimologieë, Die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns

wand: muur; Ndl. wand (Mnl. want), Hd. wand, dui op primitiewe mure wat v. takkies gevleg is (vgl. stroois) en hou verb. m. Ndl./Afr. ww. wind(en), “vleg”.

Thematische woordenboeken

H. Beem (1975), Resten van een taal: woordenboekje van het Nederlandse Jiddisch, Assen

wend wanden, muren; nhd. Wände.

T. Pluim (1911), Keur van Nederlandsche woordafleidingen, Purmerend

Wand, brengt men in verband met ’t Got. wandus = roede, tak, daar de oudste muren van wilgenteenen gevlochten, gewonden werden; het woord is dan een verzamelnaam voor het wilgenvlechtwerk.

Uitleenwoordenboeken

N. van der Sijs (2010), Nederlandse woorden wereldwijd, Den Haag; met aanvullingen uit Uitleenwoordenbank 2015

wand ‘afscheiding’ -> Petjoh bewanding ‘muren, wanden’; Negerhollands wand ‘afscheiding, muur’.

Dateringen of neologismen

N. van der Sijs (2001), Chronologisch woordenboek: de ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, Amsterdam

wand* afscheiding 0901-1000 [WPs]

Overige werken

Julius Pokorny (1959), Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch, Bern.

u̯endh-1 ‘drehen, winden, wenden, flechten’

Ai. vandhúra- m. ‘Wagensitz’, ursprüngl. ‘Wagenkorb’ (aus Geflecht), arm. gind ‘Ring’, gndak ort’oy ‘Weinranke, Rebschoß’;
gr. rhod. ἄθρας ‘Wagen’ Hes., κάνν-αθρον ‘Korbwagen’ (*u̯n̥dh-ro-); umbr. pre-uendu ‘advertitō’, aha-uendu ‘avertitō’;
reich entwickelt im Germ.: got. ags. as. windan, ahd. wintan, aisl. vinda ‘winden’, Kaus. got. wandjan usw., nhd. wenden, aisl. vindr ‘schief’, got. inwinds ‘verkehrt’, mhd. windeht ‘gewunden’, ahd. wanda ‘turbo’, aisl. vandr ‘genau, schwierig’ (‘*verkehrt, verdreht’), vandi m. ‘Schwierigkeit, Ungemach’, ags. wandian ‘zögern, achten, scheuen’, got. wandus = aisl. vǫndr ‘Gerte, Rute’, vandahūs ‘Haus von Flechtwerk’, schwed. dial. vann ‘Schlingfaden an Pflanzen’, aisl. vǫndull ‘zusammengedrehtes Bündel von Heu’, nhd. wandern, wandeln u. a. m.

WP. I 261, WH. II 787;*u̯endh- ist vielleicht nasalierte Forme zu u̯ē̆dh- ‘knüpfen, binden’.

Woordenboek der Nederlandsche taal (WNT) & Middelnederlandsch woordenboek (MNW) & Vroegmiddelnederlands woordenboek (VMNW) & Oudnederlands woordenboek (ONW) – alle onderdeel van de Geïntegreerde Taalbank (GTB)

Zoek dit woord op in het WNT, MNW, VMNW, ONW.

Terug naar vorige pagina