venster zn. ‘raam’
Onl. fenstar in ande sihet uz then uenstron ‘en kijkt uit het venster’ [ca. 1100; Will.]; mnl. venstre [1240; Bern.], veinster in Ende heuet sine veinstre ondaen ‘en deed (de luiken voor) zijn venster open’ [1285; VMNW].
Vroege ontlening aan Latijn fenestra ‘venster, raam’, een van de vele met de Romeinen meegekomen bouwkundige termen, zie → muur 1. Terugtrekking van het accent naar de beginlettergreep en verzwakking van de tweede leidde tot West-Germaans *fenstra- > mnl. venstere. De nevenvormen veinstere en veistere (nog West-Vlaams veister) konden ontstaan door de verschuiving -e- > -ei- voor gedekte nasaal als in → einde en → peinzen, en door assimilatie -ns- > -s-.
Mnd. venster, vinster (waaruit door ontlening nzw. fönster); ohd. fenstar (nhd. Fenster); ofri. fenster (nfri. finster); oe. fenester.
Latijn fenestra (waaruit Frans fenêtre) is mogelijk een Etruskisch leenwoord. Ook in de Keltische talen is het ontleend uit het Latijn: Oudiers senester, Welsh ffenestr, Bretons prenest).
Het woord is wrsch. ter vervanging gekomen van een inheems woord voor ‘(klein) venster’, dat niet geattesteerd is, maar vergelijkbaar moet zijn geweest met Oudhoogduits ougatora, Oudengels ēagdūru en Gotisch augadauro, die letterlijk ‘oogdeur’ betekenen, en Oudnoords vindauga, letterlijk ‘windoog’ (hieraan ontleend is Engels window).
Lit.: A. Zavaroni (2002), ‘Etymological notes on Lat. fenestra, īdūs, sinister, sīmia, sīca’, in: Classical philology 103, 304-310

venster

De Germanen leefden oudtijds in woningen van gevlochten takken. Daaraan herinnert het woord wand, dat met het werkwoord winden samenhangt. Later maakten zij houten huizen en pas van de Romeinen leerden zij het bouwen van stenen woningen. Woorden als: kalk, muur, kelder en venster zijn dan ook aan het Latijn ontleend. Onder fenestra, vaak uitgesproken als fen’stra, verstonden de Romeinen de opening in de wand die licht en lucht toeliet en sinds de Keizertijd ook: glasvenster. Dit woord venster heeft de oude Germaanse benamingen voor: opening in de wand geheel verdrongen. Alleen het woord vindauga, dat letterlijk betekent: windoog, is blijven leven. Men vindt het namelijk terug in het Engelse window.

venster znw. o., mnl. venster(e), vinster(e), veenster(e), veinster(e) v. o. = ohd. fenstar (nhd. fenster), mnd. venster(e), vinster(e) o. “venster”. Met geslachtsverandering, wsch. naar de oudere inheemsche benaming, uit lat. fenestra “id.”. Voor ’t teruggetrokken accent vgl. venkel, abt. Oudere germ. benamingen zijn ohd. ouga-tora, got. auga-daúro o., ags. êag-duru v., letterlijk “oog-poort, oog-deur”, ags. êag-ðŷrel o. “oog-gat”, ofri. andern, andren o. (*andi-durîn) “adem-deurtje”, on. wind-auga o. “wind-oog” (> eng. window). Voor andere ontleende bouwtermen vgl. muur I.

venster o., Mnl. venstere, gelijk Hgd. fenster en Fr. fenêtre, uit Lat. fenestram (-a), dat van denz. oorsprong is als Gr. phaínein = schijnen (z. boenen).

vinster, veinster, vunster, vuister zn.: venster, raam; luik, blind. Varianten van Ndl. venster < Lat. fenestra. Vunster door klinkerronding na v (vgl. vuve ‘vijf’). Veinster door mouillering van de n voor nasaal (vgl. peinzen), waaruit Wvl. veister, waaruit door ronding na v de var. vuister.

ven’ster (het, -s), (ook spreektaal) raam. Houten huisjes op neuten*, (vorm europese hondehokken) één deur en één venster (alles ongeverfd) (Rahman 30). - Etym.: In AN alleen schrijftaal, in BN ook spreektaal. S fensre.

venster ‘raam’ -> Zweeds fönster ‘raam’ (uit Nederlands of Nederduits); Zuid-Sotho fensetere ‘raam’ <via Afrikaans>; Negerhollands fenter, venstǝr, venstǝ, venstu, venster, wenstǝ ‘raam’; Berbice-Nederlands fensre ‘raam’; Sranantongo fensre ‘raam’; Aucaans fensee ‘raam’; Saramakkaans fensë ‘raam’ <via Sranantongo>; Arowaks penster ‘raam’; Karaïbisch fensere ‘raam’ <via Sranantongo>; Surinaams-Javaans fénsré ‘raam’ <via Sranantongo>.

Zoek dit woord op in het WNT, MNW, VMNW, ONW.