station zn. ‘treinhalte’
Nnl. ‘streek tussen twee pleisterplaatsen’ [1800; iWNT], ‘pleisterplaats om de paarden te wisselen’ [1808; iWNT], ‘standplaats, post van oorlogsschepen’ [1810; iWNT], station ‘plaats waar treinen stoppen’ in Het Station Amsterdam [1839; iWNT], ‘observatieplaats’ in Door oprichting van eenige meteorologische stations [1882; iWNT].
Ontleend aan Frans station ‘treinhalte’ [1827; Rey], eerder al ‘plek waar men observaties doet’ [1690; Rey], ‘halte, plek waar men aankomt’ [1636; Rey], uit ouder estacion ‘Romeinse militaire post’ [ca. 1213; Rey], eerder al ‘standplaats’ [1191; Rey], ‘(stilstaan tijdens een) processie; kerkbezoek ter verkrijging van een aflaat’ [ca. 1190]. Het Franse woord is in de kerkelijke betekenis ontleend aan christelijk Latijn statio ‘stilstaan tijdens een verplaatsing, bijv. de kruisweg’ en in andere betekenissen direct aan klassiek Latijn statiō (genitief -iōnis) ‘militaire post’, ‘standplaats’, een afleiding van het werkwoord stāre ‘(stil)staan’, zie → staan.
Gewoonlijk wordt de Franse uitgang -ion in het Nederlands overgenomen als -ie, zoals in → natie, → relatie enz. De vorm statie waartoe dit leidt, zoals in bij den uitgang der statie [1868; iWNT], is vooral in België in gebruik geweest, maar is in de algemene BN omgangstaal en zelfs in de dialecten op zijn retour. Bepaalde stationsgebouwen worden nog wel met statie aangeduid, bijv. de Middenstatie ‘centraal station’ van Antwerpen.
Het woord statie is daarnaast ook gebruikelijk binnen de katholieke kerk en in de kunstgeschiedenis, waar het ‘plaats van stilstand bij de kruisweg’ en ‘afbeelding van een van de veertien gedeelten van de kruisweg’ betekent. Dit woord is al oud en is rechtstreeks ontleend aan het Latijn: mnl. stacie ‘het stilstaan (tijdens de kruisweg)’ [1406; MNW], ‘standplaats, legerplaats’ [ca. 1425; MNW], maar vooral ‘(stilstaan tijdens een) processie’ [1360; MNW], daarnaast via het Frans ook stacioen in Hi maecte die statioene Diemen te vasten pleeght te doene ‘Hij (Gregorius) stelde vast waar men tijdens de vastenprocessie moest stilstaan’ [1340-60; MNW-R].

station znw. o. eerst nnl. < fra. station < lat. statio ‘het staan, oponthoud, standplaats’. — Reeds mnl. stacie ‘het stilstaan; statie van de kruisweg; plaats van legering van een garnizoen; plaats waar een processie stilhoudt; processie’, mnd. stacie v. ‘plaats waar men ophoudt, bijzonder bij een processie. — Het vla. woord statie ‘station’ zal daarvan geen voortzetting zijn, maar met andere uitgang van fra. station komen.

statie 2 v. (station), uit Fr. station, van Lat. stationem (-io) = stilstand, afgel. van ’t v.d. van stare: z. staan.

station ‘plaats waar treinen stoppen’ -> Indonesisch setapsiun, setasion, stasion, stasiun, tapsiun, tasiun ‘plaats waar treinen stoppen’; Jakartaans-Maleis tapsiun ‘plaats waar treinen stoppen’; Javaans setasiyun, setasyun, tasiyun ‘plaats waar treinen stoppen’; Madoerees tapsiyūn ‘plaats waar treinen stoppen’; Makassaars tansiông ‘plaats waar treinen stoppen’; Menadonees stasion ‘plaats waar treinen stoppen’; Minangkabaus stasiun ‘plaats waar treinen stoppen’; Soendanees sĕtasiyun ‘plaats waar treinen stoppen’; Sranantongo stâsyon ‘plaats waar treinen stoppen’; Surinaams-Javaans stasiyun, setasiyun ‘plaats waar treinen stoppen’.

locomotief [voorspan van een spoortrein] (1839). In 1839 werd de eerste spoorlijn van Nederland in gebruik genomen, tussen Amsterdam en Haarlem. In deze periode worden uit het Engels, waar de techniek vandaan kwam, de woorden bus, cokes (‘soort kolen’), locomotief, lorrie (‘laag en vlak dienstwagentje dat door mankracht kan worden voortbewogen’), rail, tender (‘kolenwagen’), tram, trein en tunnel geleend. Neerlandicus Jan te Winkel constateert in het gedenkboek Eene halve eeuw 1848-1898: “De spoorwegen zijn bij ons al een jaar of tien ouder, dan het midden onzer eeuw. Toch zijn de meeste woorden, die daarop betrekking hebben, eerst in de tweede helft der eeuw gevormd of algemeen in gebruik gekomen. De samenstelling locaalspoor dagteekent van omstreeks 1878. Nieuw zijn alzoo spoorwet, spoornet, spoorlijn, spoortrein, ook verkort tot spoor en tot trein, waarnaast goederentrein, sneltrein, bommeltrein (een te vergeefs bestreden germanisme), pleiziertrein en ten slotte zelfs harmonicatrein. Voor spoorwagen heeft men ook wagon, dat wat ouder, en coupé, dat wat jonger is. Vvoor kolenwagen gebruikt men ook tender. Station was niet nieuw, wel stationschef, evenals wisselwachter. Aan de Duitschers ontleende men halte, aan de Engelschen stoppen. Nieuw is retourbiljet, nieuwer rondreisbiljet, allernieuwst kilometerboekje. Ook de tram, aanvankelijk tramway en toen door het volk tramwáái genoemd, is bij ons nog geen vijftig jaar oud. Sinds er aanleiding was gekomen om van stoomtram te spreken, ontstond als tegenstelling ook paardentram. De oudere “omnibus” is er grootendeels, de “diligence” bijna geheel door verdrongen. Den vroegeren “char-à-bancs” kent niemand meer.”

Zoek dit woord op in het WNT, MNW, VMNW, ONW.