seconde zn. ‘zestigste deel van een minuut’
Vnnl. seconde, ook verkort tot sec. ‘zestigste deel van een minuut’ in Indien het horologie ... 30 min. 6 sec. voort hadde moeten geset werden ‘als het uurwerk 30 min. en 6 sec. vooruit gezet had moeten worden’ en dan de slinger 54 seconden op gehouden ‘dan de slinger 54 seconden tegengehouden’ [1686; WNT voortzetten], seconde ‘eenheid van hoekmeting (1/3600 graad)’ in Hy reeckent, dat, als 3 graden des verschils der hoogte geven 360 graden, dat dan een seconde sal geven twee minuten [1697; WNT uitrekening]; nnl. seconde ‘zeer klein tijddeeltje, ogenblik’ [1862; WNT].
Ontleend aan Oudfrans seconde ‘zestigste deel van een minuut’ [1636; TLF], zelf ontleend aan middeleeuws Latijn secunda [ca. 1175; zie onder], verkort uit pars minuta secunda, letterlijk ‘tweede kleine deel’, opgebouwd uit pars ‘deel’, minuta (vrouwelijke vorm van minutus) ‘klein’ en secunda (vrouwelijke vorm van secundus) ‘tweede’. Het bn. secundus ‘tweede, volgende’ is afgeleid van de stam van sequī (verl.deelw. secūtus) ‘volgen’, dat wrsch. verwant is met → zien.
Het twaalftallige stelsel voor de verdeling van tijdseenheden is bedacht door de Babyloniërs (3^e millennium v. Chr.). Ptolemaeus verfijnde het tot een zestigtallig stelsel in zijn astronomische handboek de Almagest (Alexandrië, ca. 150 na Chr.). De oudst bewaarde vertaling, uit het Grieks naar het Arabisch, dateert van 827; in 1175 werd het door de vertaalschool van Gerardus van Cremona in Toledo uit het Arabisch in het Latijn vertaald en is er voor het eerst sprake van de pars minuta prima ‘eerste kleine onderverdeling van een uur (van een door zestig deelbare grootheid)’, en van de pars minuta secunda ‘tweede kleine onderverdeling van het uur’ (nl. die van de seconde). De Latijnse benamingen werden later verkort tot minuta en secunda, waaraan Oudfrans minuce, zie → minuut, en seconde ontleend zijn. In het Nederlands wordt minuut overigens pas eind 15^e eeuw en seconde zelfs pas in de 17^e eeuw voor het eerst aangetroffen.

seconde znw. v.; als onderdeel van de minuut duidde men het 60ste deel aan als pars minuta secunda.

segond, zn.: seconde. Ook in de Vl. dialecten segonde, sigonde. De uitspraak met g (niet k) is te verklaren uit de Fr. uitspraak van seconde [səgõd].

sekonde s.nw.
1. Een sestigste van 'n minuut of graad. 2. Tweede stem in diatoniese toonleer.
Uit Ndl. seconde (1784 - 1785 in bet. 1) of mntl. direk uit Fr. seconde.
Ndl. seconde uit Fr. seconde of uit Latyn secunda, die vroulike vorm van secundus 'tweede'. 'n Minuut was oorspr. die kleinste indeling van 'n uur, gevolglik is daar in hierdie tyd met Latyn pars minuta prima verwys na die eerste deeltjie van 'n minuut en met pars minuta secunda na die tweede deeltjie van 'n minuut, vandaar die Fr. en Ndl. vorm seconde.
D. Sekunde (17de eeu), Eng. second (1391 in die vorm secondes).

Seconde, secunde (Lat. secúndus = tweede; eig. volgend op iets; = part. praes. v. séqui = volgen). 1. Tweede breukdeel, volgens het zestigtallig stelsel van de eenheid bij tijd- en hoekmeting (1/3600 deel van een uur of van een graad); → minuut. 2. In de leer van het geluid: tweede toon van de toonladder; interval van twee tonen.

seconde ‘60e deel van een minuut’ -> Indonesisch sekon ‘60e deel van een minuut’; Atjehnees sikundō ‘60e deel van een minuut’; Boeginees sakônde ‘60e deel van een minuut’; Jakartaans-Maleis sekon ‘60e deel van een minuut’; Javaans sekon ‘60e deel van een minuut’; Madoerees sēkkon ‘secondewijzer’; Makassaars sakônde, sikônde, sikôndeng ‘60e deel van een minuut’; Soendanees sĕkon ‘60e deel van een minuut’; Surinaams-Javaans sekon ‘60e deel van een minuut’.

seconde 60e deel van minuut 1784-1785 [WNT] <Frans