rijk 2 bn. ‘vermogend’
Onl. rīki ‘machtig, vermogend; overvloedig’ in bi then richon wazzaron ‘bij de overvloedige wateren’ [ca. 1100; Will.], arme unde [r]ich ‘arm en rijk’ [1151-1200; Reimbibel]; mnl. rike [1240; Bern.]; vnnl. rijk.
Os. rīki; ohd. rīhhi (nhd. reich); ofri. rīk(e) (nfri. ryk); oe. rīce (ne. rich); on. ríkr (nzw. rik); got. *reikjane (gen. m. mv.); alle ‘machtig, vermogend’; < pgm. *rīkja-. Daarbij hoort ook de substantivering → rijk 1.
Verwant met: Latijn rēx ‘heerser’ (genitief rēgis; zie → royaal); Sanskrit rā́j- ‘vorst’, rā́jati ‘heerst’; Oudiers rī ‘heerser’, Gallisch -rīx ‘id.’; < pie. *h₃rēǵ-, ablautend (rekkingstrap) verwant met → recht 1.
Deze wortel zou pgm. *rēk- moeten opleveren. Pgm. -ī- verklaart men door ontlening aan het Keltisch. Het is daarbij niet geheel duidelijk of dat als bn. *rīkja- is gebeurd (NEW) of dat het woord voor ‘heerser’ is overgenomen (got. reiks ‘koning’, maar verder in de Germaanse talen niet aangetroffen) en dat daarvan in het Germaans een bn. is afgeleid. Met het Keltisch vindt men ook op het gebied van de namen met het element -rix sterke overeenkomsten: Teutorix komt overeen met pgm. *þeudarīk- (Nederlands Diederik).

rijk 2 bnw., mnl. rīke ‘machtig, aanzienlijk’, rijk, kostbaar’, os. rīki ‘machtig, aanzienlijk’, ohd. rīhhi ook ‘rijk’, ofri. rīke, oe. rīce (ne. rich) ‘machtig, aanzienlijk, rijk’, on. rīkr ‘id’, got. reiks (of reikeis) ‘aanvoerder’ en reiks m. ‘heerser, overheid’. — Te vergelijken zijn oi. rāj, lat. rēx, oiers rī (gen. rīg) ‘koning’ van de idg. stam *rēg, waarvoor zie: recht en rekken. — Nu is de idg. grondvorm *rēg, die in het germ. zou worden tot *rāk en niet tot *rīk. Daar echter idg. ē in het keltisch > ī werd, ligt het voor de hand aan te nemen, dat het germ. hier het keltische woord ontleend heeft.

Intussen is het niet zó, dat de Germanen het woord voor ‘koning’ ontleend hebben. Zij hebben de afl. *rīkja als adj. ‘machtig’ ontleend en daarvan afgeleid als znw. ‘rijk, heerschappij’. Alleen in het got. bet. reiks = gr. archōn; daarentegen kennen west- en noordgerm. dit niet. De daarvan afgeleide ww. voor ‘heersen’ verraden door hun uiteenlopende formaties, dat zij eerst later ontstaan zijn, zoals got. reikinōn, oe. rīcsian, ohd. rīhhisōn; on. rīkja. — Het kan dus niet zo zijn, dat de Germanen eenvoudig de koningstitel van de Kelten overgenomen zouden hebben. Daarom heb ik in Saeculum 7, 1956, 303-5 als uitgangspunt de namenmode aangenomen, volgens welke namen als got. Theuderīcus, Ermanarīcus, wand. Gaisarīcus, boerg. Hilperīcus, westgerm. Boiorīx, Caesorix, frank. Childericus, Chilpericus gekozen werden naar het voorbeeld van gallische namen als Dumnorīx, Vercingetorīx en daaruit een woord *rīka, *rīkja geabstraheerd werd, met de bet. van ‘machtig’. — Het is nu opmerkelijk, dat de idg. vorm *rěĝ wel in het germ. voorkomt en wel als on. reki ‘vorst, heerser’, waarbij komt oe. gerec ‘regering’; vgl. ook -rekr als 2de lid van eigennamen (on. Gautrekr). — Weinig waarschijnlijk is de mening van J. Trier Nachr. AW Göttingen 1943 Phil. hist. kl. 567, dat germ. *rīka op een idg. wt. *reiĝ zou teruggaan, welke met dezelfde bet. inderdaad naast *reĝ voorkomt (zie daarvoor: reiken); in dat geval zou dus het keltische woord alleen een nieuwe betekenis aan het germ. hebben toegevoegd.

riek (bn.) vermogend; Vreugmiddelnederlands riki <1100>.

ryk II: b.nw. en bw., aansienlik; kosbaar; vermoënd, welgesteld; Ndl. rijk (Mnl. rīke, “kosbaar; magtig; ryk”), Hd. reich, Eng. rich, wsk. via Kel. verw. aan Lat. rex, “hoof, leier, regeerder; koning” en verb. m. ryk I.

rijk. Voor de vloek rijk God ‘machtig God’, die dienst doet als emotionele ontlading van frustratie, irritatie e.d., gaat dezelfde betekenis op als voor godverdomme. → God.

rijk ‘vermogend’ -> Frans riche ‘vermogend’ Frankisch; Esperanto riĉa ‘vermogend’ <via Frans>; Negerhollands riek, rik ‘vermogend’; Berbice-Nederlands riki ‘vermogend’.

Zoek dit woord op in het WNT, MNW, VMNW, ONW.