rijgen ww. ‘aan een snoer hechten’
Mnl. eerst riën ‘hechten met behulp van of aan een snoer e.d.’ in Feitise, nauwe gerene (lees: geregene) scoen die seldi dragen ‘mooie, nauw geregen schoenen, die moet je dragen’ [ca. 1300; MNW], An die glavye beede gerijt ‘beiden aan de lans geregen’ [1340-60; MNW-R], dan rigen ‘rijgen’ in Dat wy duerbaer cleder copen Ende doense ryghen ofte knopen ‘dat wij kostbare kleren kopen en ze dichtrijgen of vastknopen’ [1470-90; MNW-R]; nnl. rijgen [1573; Thes.].
Mnd. rien, rigen; mhd. rīhen ‘rijgen’ (nhd. reihen); nfri. riuwe ‘id.’; < pgm. *rīhan- (< ouder *reihan-).
Verdere herkomst onzeker. Men verbindt het woord meestal met de wortel pie. *(h₁)reiḱ- ‘breken’ (LIV 504), waarbij o.a. horen: Grieks ereíkein ‘breken’; Welsh rhwyg ‘breuk’; of met de wortel pie. *r(e)ik^(w)h₂- ‘insnijden’ (LIV 504), waarbij o.a.: Sanskrit rikháti ‘krast’, rekhā́- ‘streep, lijn’; Litouws riẽkti ‘(brood) snijden’. In beide gevallen is het betekenisverband met Germaans ‘rijgen’ niet helemaal duidelijk.
De oorspronkelijk stamtijden van dit sterke werkwoord waren rien, reech, reghen, ghereghen (door grammatische wisseling, zie ook → aantijgen). Door analogiewerking werd de -g- ook in de infinitief en in de tegenwoordige tijd overgenomen. Daarnaast kwamen in het Middelnederlands soms ook zwakke vervoegingen voor zoals riede ‘reeg’. Zie ook de afleiding → rij.

rij znw., mnl. rîe v. “lijn, rij, lat, plank, meetstok”. = mhd. rîhe (nhd. reihe) v. “lijn, rij”. Sluit zich in consonantisme aan bij mnl. rîen “rijgen” (nog dial.: Gron., Kampen, Maastricht; later-mnl. rîghen, nnl. rijgen, mnd. rîgen “id.” heeft de g van het praet. mv. en het verl. deelw. aangenomen), terwijl mnl. rîghe v. “rij, regel, plank, lat” (nog dial.: Gron., omstreken van Kampen, Achterh.), ohd. rîga v. “lijn”, mnd. rîge v. “id., huizenrij, kant van een straat” hiermee in grammatischen wechsel staat; evenzoo Kil. reghe (nog achterh.), ohd. riga (nhd. riege), mnd. rēge v. “rij”. Nog andere vormen: mnl. regghe, rigghe v. “rij, lat”, noorw. dial. reig m. “rij”, raa (*raiχô-) “grenslijn”. Verwant is oi. rekhā́- “streep, lijn, rij” met dgl. bet.-ontwikkeling als rij, verder kymr. rhwygo “openscheuren”, gr. ereíkō “ik breek”, lit. rëkiù, rë̃kti “brood in plakken snijden”, oi. rikháti, likháti “hij grift”; wsch. ook lat rîma “spleet” (*reiq-s-mâ-), waarmee Kil. reessem “tros, aaneengeregen bundel, rist” (nog zuidndl.; Antw. reesel wsch. secundair) uit *roiq-s-mo- (-â-?) in ablaut staat. Ags. râw (eng. row), ræ̂w v. “rij”, dat als idg. *roiq-wā́-, -wí- nog hierbij gebracht kan worden, is eer met lit. raiwė “streep”, lett. rëwa “spleet, vouw, rimpel, vore” verwant. Een wortelvariant met ḱ in oi. riçáti, liçáti “hij plukt, scheurt af, graast af”. Ook de bovengenoemde germ. kelt. lat. gr. vormen kunnen ḱ hebben. Zie nog rist.

ryg ww.
1. Voorwerpe met gaatjies, soos krale, met 'n snoer agter mekaar heg. 2. Materiaal tydelik met groot steke vaswerk.
Uit Ndl. rijgen (Mnl. rien, rijen). Mnl. rien, rijen hou oorspr. met rij 'ry' (sien ¹ry) verband. Die g van Ndl. rijgen (laat Mnl. rigen) is afkomstig van die verlede tyd reeg en die verlede dw. regen, geregen.
D. reihen.

ryg: – rye/ry – , in ’n reeks/string na mekaar voeg; Ndl. rijgen (Mnl. rīen), Hd. reihen, uit vorme v. d. verl. tyd v. Mnl. rīen ontst. Mnl. rīghen en hieruit Nnl. rijgen, vgl. ry I.

rijgen ‘aan een snoer hechten, met wijde steken vastnaaien’ -> Deens ri ‘visserstaal: een vis aan een draad optrekken; met wijde steken vastnaaien; evenwijdig touwen aan elkaar vastmaken’ (uit Nederlands of Nederduits); Papiaments reig ‘aan een snoer hechten, met wijde steken vastnaaien’; Sranantongo ligi (ouder: rigi) ‘met wijde steken vastnaaien’.

Lat. rīma ‘Ritze’ (*rei-mā); mir. rēo ‘Streifen’ (*ri-u̯o-); ags. rāw, rǣw f. ‘Reihe’ (*roi-u̯ā); lit. rievà ‘Felskluft, Fels, Hügel’ (vgl. lat. rumpō : rūpēs), raĩvė ‘Streifen’, lett. riêwa ‘Ritze, Falte, Furche’; dazu wohl als ‘Grenzstreifen’ oder ‘Hügelreihe’: mir. rōen ‘Weg, Bergkette’ (davon rōenaid ‘*bahnt sich einen Weg’ > ‘besiegt’, rōen Niederlage’), bret. run ‘Hügel’; aisl. rein f. ‘Grenzstreifen’, ahd. rein, nhd. Rain ds. (kelto-germ. *roi-no-).
Erweiterungen:
reib-: ags. rī̆pan, riopan ‘ernten’ (engl. reap), rifter ‘Sichel’, rī̆p n. ‘Ernte’, norw. rīpa ‘ritzen’, rĭpa ‘abreißen, abstreifen’, mengl. ripelen, nengl. ripple ‘Flachs brechen’, mnd. repen, repelen ds., ahd. rifila, riffila ‘Säge, gezackter Berggrat’; as. rīpi, ags. rīpe, ahd. rīfi, nhd. reif (‘zum Ernten reif’).
reig- s. unter besonderem Schlagwort.
reik(h)-: ai. rikháti, likháti ‘ritzt’, rēkhā́, lēkhā́ ‘Riß, Strich, Linie’; gr. ἐρείκω ‘zerbreche, zerreiße’, ἤρικε ‘barst’, ἐρεικίς, ἐρικίς, -ίδος ‘geschrotete Gerste’ (-ι-Schreibung für -ει-); vielleicht lat. rixa ‘tätlicher Zank, Streit’; cymr. rhwygo ‘zerreißen’, rhwyg m. ‘Bruch, Spalte’, mbret. roegaff ‘zerreiße’, nbret. reuga; ablaut. mcymr. go-rugaw ‘zerreißen’; mhd. rīhe ‘Linie’, nhd. Reihe, ahd. rīhan ‘auf einen Faden ziehen’, mit Ablaut und gramm. Wechselahd. riga ‘Linie’, mhd. rige ‘Linie, Reihe, künstlicher Wassergraben’, nhd. Riege; norw. reig m. ‘Reihe, Zeile’;
lit. riekiù, riẽkti ‘(Brot)schneiden, zum erstenmal pflügen’, riekė̃ ‘Brotschnitte’, raikaũ, -ýti ‘Brot mehrfach in Schnitten schneiden’;
ähnlich reik̑- in ai. riśáti, liśáti ‘rupft, reißt ab, weidet ab’ (npers. rištan ‘spinnen’, bal. rēsag, rēsaɣ ‘spinnen, flechten’).
reip-: gr. ἐρείπω ‘stürze um (tr.), stürze nieder’ (intr.), ἐρείπια n. Pl. ‘ruinae’, ἐρίπνη f. ‘Absturz, Abhang’; lat. rīpa ‘steiler Rand, Ufer’; aschwed. rīva, aisl. rīfa ‘zerreißen (tr.)’, rifna ‘zerspringen, aufspringen’, rifa f. ‘Riß, Spalte’, mnd. rīven ‘reiben’, afries. rīva ‘reißen’, nd. ribben ‘pflücken, Flachs rupfen’; aisl. rīfr ‘erwünscht’ (vgl. ‘sich um etwas reißen’), ags. rīf ‘gewaltig, heftig’, mnd. rīve ‘verschwenderisch’; ablaut. aisl. reifr ‘froh, aufgeräumt’, reifa ‘fördern, beschenken’; ostfries. riffel ‘Furche’, ags. ge-riflian ‘runzeln’; mit p durch Konsonantendehnung: aisl. rīp ‘Oberkante eines Bootes’, ostfries. rip(e) ‘Rand, Ufer’, mhd. rīf ‘Ufer’;
daneben eine germ. Sippe mit ‘Fetzen, Streifen’ als Grundbed., so daß hier anreihbar, und ‘wickeln, binden’ als abgeleitete Bed.: aisl. rif n. ‘Reff’, mnd. rift ds., aisl. rift (ript) f. ‘Stück Zeuges’, rifr m. (*riƀi-) ‘Rolle, Weberbaum’, rifa ‘nähen’, ags. rift f. ‘Kleid, Schleier, Vorhang’, ahd. bein-refta ‘Hosen’; aisl. reifar Pl. f. ‘Wickel’, reifa ‘wickeln’, ags. ā-rāfian ‘loswickeln’ (ähnlich ndl. dial. rijvelen ‘ausfasern’);
mit Konsonantendehnung -p(p)-: got. skauda-raip ‘Schuhriemen’, aisl. reip, ags. rāp ‘Strick, Seil’, ahd. reif ‘Riemen, Faßreif, Ring’;
mit germ. -sp- (aus -ps-?): aisl. rispa ‘aufreißen’ und f. rispa ‘ein leichter Kratzer’, aschwed. rispa ‘Zwist’, nd. rispe ‘Flachsraufe’, rispen ‘den Flachs durch die Raufe ziehen’ (nhd. Rispe ‘Samenbüschel’ aber wohl mit ursprüngl. hr-), ahd. rispeln ‘zusammenraffen’, bair. ab-reispen ‘abzupfen, abbrechen’, mhd. be-rispeln ‘tadeln, bestrafen’.
reis-: ai. riṣyati, réṣati ‘wird versehrt, nimmt Schaden; beschädigt’, riṣṭá- ‘versehrt’, rēṣayati ‘schädigt, straft’, riṣanyáti ‘geht fehl’, riṣaṇyú- ‘unzuverlässig’; av. raēš-, iriš- ‘verletzen, verwunden; Schaden leiden’ (Präs. raēšyeiti tr., irišyeiti tr., intr., Kaus. raēšayeiti), Partiz. irišta- ‘beschädigt’, raēša- m., raēšah- n. ‘Schädigung’, wohl auch raēša- ‘Spalt in der Erde’; aisl. rīsta (reist) und rista schw. V. ‘schneiden, ritzen, aufritzen’, rista ‘Ritz, Schlitz’, aschwed. rīsta ‘(Runen) ritzen’, mnd. risten ‘einritzen’, aisl. ristill m. ‘Pflugeisen’, mhd. rist m. n. ‘Pflugschar, Pflugsterz’; lett. risums, risiêns ‘Riß, Schlitz’, aksl. rěšiti ‘lösen’.

WP. II 343 ff., WH. II 435 f., 436, 438, Trautmann 241.