Zoekresultaten

Jaarwoord generator van Genootschap Onze Taal

redden - (uit een lastige of gevaarlijke situatie helpen)

Etymologische (standaard)werken

M. Philippa, F. Debrabandere, A. Quak, T. Schoonheim en N. van der Sijs (2003-2009) Etymologisch Woordenboek van het Nederlands, Amsterdam

redden ww. ‘uit een lastige of gevaarlijke situatie helpen’
Mnl. redden ‘verlossen’, overdrachtelijk ‘vrijmaken’ in wij en loissen ind redden mede die pantschap van Wachtendonck ‘als wij niet ook het pandschap van W. aflossen en opheffen’ [1471; MNW], redden ‘bevrijden, beschermen’ [1477; Teuth.]; vnnl. redden ‘helpen, bevrijden, verlossen’ [1573; Thes.], ‘in orde brengen’ in hebben wy ons Schip weder wat ghereddet soo veel als wy conden ‘hebben we ons schip weer zo goed mogelijk in orde gebracht’ [1602; iWNT].
Mnd. redden (vanwaar door ontlening nzw. rädda); ohd. retten (nhd. retten); ofri. hredda (nfri. rêde); oe. hreddan (ne. vero. redd); alle ‘redden, verlossen’, < pgm. *hrad-jan-.
Misschien een causatief bij de wortel pie. *ḱreth₂- ‘zich bevrijden’ (LIV 338). Hierbij zijn echter alleen in het Sanskrit verwante woorden bekend: śrathnā́ti ‘bevrijdt’, śratháya- ‘bevrijden’ (eveneens een causatief). Redden is uitsluitend West-Germaans en lijkt daarom een veel jonger woord. NEW oppert verband met pgm. *hraþa- ‘snel’, zie → rad 2.

P.A.F. van Veen en N. van der Sijs (1997), Etymologisch woordenboek: de herkomst van onze woorden, 2e druk, Van Dale Lexicografie, Utrecht/Antwerpen

redden* [uit gevaar helpen] {1471} middelnederduits redden, oudhoogduits (h)retten, oudengels hreddan, verwant met rad³ [snel]; de grondbetekenis is dus vermoedelijk ‘snel wegrukken’.

J. de Vries (1971), Nederlands Etymologisch Woordenboek, Leiden

redden ww. mnl. zelden (N-Holland en Gelderl.), bij Kiliaen (Sax. Fris. Sicamb.) ‘een pand inlossen’, mnd. redden, ohd. retten, ofri. hredda, oe. hreddan (ne. rid) ‘redden, bevrijden’. — De germ. stam *hraþ kan men verbinden met oi. śratháyati ‘(van boeien) bevrijden’, caus. bij śrathnāti ‘komt los, vrij’ (Kluge PBB 10, 1885, 443).

Het bezwaar is, dat het ww. uitsluitend westgerm. is, wat doet vermoeden, dat het vrij jong zal zijn. De bet. ‘wegrukken’ (nog in ohd. en oe.) kan dan doen denken aan germ. *hraþa ‘snel’, waarvoor zie: rad 2.

N. van Wijk (1936 [1912]), Franck's Etymologisch woordenboek der Nederlandsche taal, 2e druk, Den Haag

redden ww., door Kil. “Sax. Fris. Sicamb.” genoemd, in den Teuth. vermeld, overigens oostmnl. eenmaal (1471) voorkomend in de bet. “(een pand) lossen”. = ohd. (nhd.) retten, mnd. redden, ofri. hredda, ags. hreddan (eng. to rid) “redden, bevrijden”, wsch. oorspr. “wegrukken”, welke bet. ags. en ohd. nog voorkomt. Wsch. bij germ. *χraþa-, *χraða- “vlug” (rad II). Voor de bet. vgl. rap en rapen, en lat. rapio “ik ruk, roof”: rapidus “snel”. De combinatie met oi. çrathnā́ti “hij wordt los, slap” is niet zoo wsch.

J. Vercoullie (1925), Beknopt etymologisch woordenboek der Nederlandsche taal, Den Haag / Gent

redden o.w., Mnl. id. + Ohd. retten (Mhd. en Nhd. id.), Ags. hreddan (Eng. to rid), Ofri. hredda + Skr. çrathayāmi = ik maak los: Idg. wrt. krath = ontwarren.

Dialectwoordenboeken en woordenboeken van variëteiten van het Nederlands

S.P.E. Boshoff en G.S. Nienaber (1967), Afrikaanse etimologieë, Die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns

red: uit gevaar help; Ndl. redden (Mnl. blb. nog dial., soos ook by Kil), Hd. retten, Eng. rid; herk. hoërop onseker.

Thematische woordenboeken

T. Pluim (1911), Keur van Nederlandsche woordafleidingen, Purmerend

Redden, van den Germ. wt. hrad = losmaken, vooral uit banden of boeien; ook: ontwarren (= de knoopen losmaken) of in orde brengen, vanwaar ons frequ.: redderen, opredderen.

Uitleenwoordenboeken

N. van der Sijs (2010), Nederlandse woorden wereldwijd, Den Haag; met aanvullingen uit Uitleenwoordenbank 2015

redden ‘uit gevaar helpen’ -> Deens redde ‘uit gevaar helpen, grijpen’ (uit Nederlands of Nederduits); Noors redde ‘uit gevaar helpen’ (uit Nederlands of Nederduits); Zweeds rädda ‘uit gevaar helpen’ (uit Nederlands of Nederduits); Negerhollands red ‘uit gevaar helpen’.

Dateringen of neologismen

N. van der Sijs (2001), Chronologisch woordenboek: de ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, Amsterdam

redden* uit gevaar helpen 1471 [MNW]

Overige werken

Woordenboek der Nederlandsche taal (WNT) & Middelnederlandsch woordenboek (MNW) & Vroegmiddelnederlands woordenboek (VMNW) & Oudnederlands woordenboek (ONW) – alle onderdeel van de Geïntegreerde Taalbank (GTB)

Zoek dit woord op in het WNT, MNW, VMNW, ONW.

Terug naar vorige pagina