monnik zn. ‘mannelijke kloosterling’
Onl. monik ‘monnik’ in de Friese plaatsnamen Monicesloe [ca. 890; Künzel] en Munihchusen [893; Künzel]; mnl. monech [1240; Bern.], monek [1265-70; VMNW], monke [1280-90; VMNW], monneke (mv.) [1340-60; MNW-P], monniken (mv.) [1432; MNW-R].
Ontleend aan Laatlatijn monicus ‘monnik’, een variant van monachus ‘monnik, kluizenaar’, dat ontleend is aan Grieks monakhós ‘id.’, het zelfstandig gebruikte bn. voor ‘alleen, afzonderlijk’, een afleiding van mónos ‘alleen, uniek’, zie → mono-. De hieruit ontstane vorm monec was in het Middelnederlands nog heel gewoon. Daarnaast kon uit de oude genitief *monekes door verzwakking *monkes ontstaan. De gesloten lettergreep mon- werd vervolgens gegeneraliseerd tot het hele paradigma, wat leidde tot de nevenvorm mnl. monc, monnek, monnic en tot de huidige vorm monnik. Daarnaast bestonden umlautsvormen zoals mnl. muenk(e) [1291; VMNW].
Evenzo ontleend zijn, gedeeltelijk met umlaut: ohd. munih (nhd. Mönch); ofri. munek, munik, monek, monik (nfri. mûnts, muonts); oe. munuc, munec (ne. monk); on. munki, munkr (nzw. munk).
De naam monnik werd het eerst gegeven aan christenen die zich als kluizenaar terugtrokken en eenzaam gingen leven. Later ging de naam over op de individuele leden van groepen die afgescheiden van de wereld leefden.

monnik znw. n., mnl. mōnic, munic, monc, moenc, mnd. mōnik, monk, monnik, monnink, ohd. munih (nhd. münch), ofri. munik, monik (ook -ek, -ink), oe. munuc (ne. monk), on. munkr. — < mlat. monicus (vgl. ook ofra. monie, nfra. moine) bijvorm van monachus > gr. mónachos ‘kluizenaar’.

De vorm monnik zal wel teruggaan op monk, die uit de verbogen naamvallen kan zijn geabstraheerd. — Uit het germ. zijn afkomstig osl. mŭnichŭ, fins. munkki, estn. munk, lett. muks.

monnik m., Mnl. monnic, monec, gelijk Hgd. mönch, Eng. monch, Fr. moine, enz. uit Gr.-Lat. monachum (-us) = kluizenaar, naar Gr. mónakhos = eenzame, afgel. van Gr. mónos = alleen.

meunink, zn. m.: monnik. Met gepalataliseerde klinker uit Mnl. monic, moninc. Vgl. FN. (de) Meuninck. Mlat. monicus, monachus < Gr. monachos ‘kluizenaar’, letterlijk eenling’ < Gr. monos ‘alleen’. Voor de uitgang, vgl. Wvl. kaneunink.

monnik ‘kloosterling’ -> Deens munk ‘kloosterling; (vogel) zwartkop’ (uit Nederlands of Nederduits); Ests munk ‘kloosterling’ (uit Nederlands of Nederduits).

42. Zoo de abt, zoo de monniken,

d.i. zoo heer, zoo knecht; zoo de heer is, zoo is de dienaar. Bij Campen, 87: Sulcken Abt, sulcke Monnicken. Vgl. verder Sewel, 22: Zo den abt is, zo zyn de monnikken, like the abbot is, so are the monks; Halma, 15: Zoo de Abt is, zoo zijn de Monniken. Spreekw. De een is als de ander, tel Abbé, tels Moines; Harreb. I, 9 b. In het hd. zegt men: wie der Abt singt, so antworten die Mönche; fr. le moine répond comme l'abbé chante; eng. like abbot like monk.

1547. Gelijke monniken, gelijke kappen,

d.w.z. menschen van eene soort hebben dezelfde eigenschappen of rechten; ook bij het verdeelen van iets: menschen met gelijke rechten maken aanspraak op gelijke deelen. Zie Campen, 112: Gelycke Monnicken draegen gelycke cappen; Sartorius I, 5, 75: Gelijcke Moniken gelijcke kappen; ook Sart. II, 1, 15; 10, 35. Zie verder Spieghel, 284; Tuinman I, 27; Harreb. I, 381 a; III, 246 a; Het Volk, 11 Juni 1914, p. 2 k. 1: Maar een havenpotentaatje dwingen zijn door hem zelf onderteekend kontrakt na te komen en de arbeider vrijlaten in de overtreding, dat is onbillijk. ‘Gelijke monniken, gelijke kappen’, heette het; Schoolblad, XLIII, 1789: Niet enkel gelijkstelling van ons (Katholiek) onderwijs met het openbare moet onze leus zijn. Daar moet ook komen een gelijkstelling van alle onderwijzers, die hun liefde verpand hebben aan ons Katholieke onderwijs. Gelijke monniken, gelijke kappen. Vgl. hd. gleiche Brüder, gleiche Kappen.

1548. Monnikenwerk,

d.w.z. vergeefsche arbeid, die veel geduld en tijd vereischt; noodelooze moeite, ‘dewijl de Monniken, in oude tijden, tot zekeren arbeid, hoe weinig die ook beteekende, verpligt waren, om niet ledig te zijn, al ware het ook, dat zij den volgenden dag vernietigden, hetgeen zij den vorigen gemaakt hadden’ (Weiland). Zie Kiliaen, 406: Muncks werck doen. Adag. Penelopes telam texere; inanem operam sumere; Servilius, 123: Monincs werck doen; Winschooten, 6: Het Varken de keel afsteeken, en dan laaten leggen beteekende eeven soo veel, als, een Breemer sijn, en Munniken werk doen; Smetius, 96: Monickenarbeijt, cum actum agitur; quod factum est mutatur et corrigitur, quod Monachi idem semper otiose agunt in sacris suis; Tuinman I, 29, die als beteekenis opgeeft: ‘een werk verrichten, dat niet deugt; noodeloozen of verhoetelden arbeid doen’; Tuinman II, 167; 232; C. Wildsch. III, 169; VI, 221; Br. v. Abr. Bl. I, 211: Hy, dien gy des een kwaaden naam geeft, zal immers weinig moeite neemen, om dien te herinneren, zo hy ten minsten overtuigd is, dat gy het by 't rechte eind hebt: wel overtuigd, dat het toch maar Munniken werk is; en dat hy maar aan den ouden brug arbeidSewel, 147: Aan de oude brug werken, werk doen daar geen eer mede te behaalen is., - zo als wy Amsteldammers dat noemen; V. Janus I, 290: Munnikken werk is uw dagelijksche arbeid, en gij hebt nooit gedaan, omdat gij altijd weder van voren af aan begint; Diamst. 114: 't Helpt geen verdommenis. 't Is monnikewerk; Dievenp. 58: Och! om u dat allemaal te vertellen dat is monnikenwerk; Ndl. Wdb. IX, 1079; nd. dat es Mönkearbeid (faule Arbeit; Eckart, 367). In het fr. zegt men: un travail de bénédictinl. de Bénédictin, qui a demandé de longues et patientes recherches.; in Zuid-Nederland ook wel een Benediktijner werk. Zie Ter Gouw, Volksvermaken, 685; Stellwagen, Roomsche Woorden, 87.