materiaal zn. ‘grondstof, bouwstof; benodigdheid’
Mnl. materiael (bn.) ‘stoffelijk, niet-geestelijk’ in de materiael cause ... der weereld ‘de stoffelijke grondslag der wereld’ [1485; MNW], als zn. eerst in de Latijnse vorm in werckende materialia ‘werkzame bestanddelen’ [1485; MNW smaak]; vnnl. materialen ‘grondstoffen, benodigdheden’ in materialen dienende tot ... toerustynghe van schepen ‘scheepsbenodigdheden’ [1574; WNT], ev. in alle stoffe ende materiael van steenen ... leem ... [1616; WNT klijt]; nnl. materiaal ‘gegevens’ in materiaal ... voor een zuiver wetenschappelijk doel [1898; WNT wetenschappelijk].
Ontleend, wrsch. via Oudfrans material ‘tastbare zaak’ [1461; TLF] (Nieuwfrans matériel o.i.v. het bn., zie onder), aan middeleeuws Latijn materialis ‘id.’, zelfstandig gebruik van het reeds klassiek-Latijnse bn. māteriālis ‘betreffende de materie, behorend tot de grondstof’, een afleiding van māteria ‘stof, grondstof’, zie → materie.
Als bn. verouderde het woord in het Vroegnieuwnederlands. In de betekenis ‘benodigdheid, uitrustingsstuk’ komt materiaal met name voor in samenstellingen, zoals schrijfmateriaal [1909; WNT inkt], scheepsmateriaal [1914; WNT waarzeil], verpakkingsmateriaal [1918; WNT verpakking], constructiemateriaal [1937; WNT Aanv. constructie].
♦ materieel 1 bn. ‘betreffende de materie; feitelijk’. Mnl. materieel ‘stoffelijk, niet-geestelijk’ in daer sijn veel materieel hemelen ‘er bestaan vele stoffelijke hemelen’ [1480; MNW draeyich]; nnl. materieel ‘uit materie bestaand, stoffelijk’ in physiek en materieel gebrek [1873; WNT], ‘financieel, economisch’ in het materieele bestaan eener zangvereniging [1879; Groene Amsterdammer]. Ontleend aan Frans matériel ‘stoffelijk, van een materiaal’ [begin 14^e eeuw; TLF], eerder al ‘concreet, feitelijk’ [1270; TLF] (Nieuwfrans ‘feitelijk, concreet, stoffelijk, financieel’), dat ontleend is aan Latijn māteriālis, zie boven. ♦ materieel 2 zn. ‘benodigdheden, met name op wielen’. Nnl. materieel ‘benodigdheden en uitrusting voor leger, politie, brandweer’ in artillerie ... beheer van het materieel [1825; WNT], ‘outillage van spoorwegen enz.’ in locomotieven ... rijtuigen ... en ander materieel [1875; WNT]. Ontleend aan Frans matériel ‘uitrusting, benodigdheden voor een activiteit’ [1822; TLF], eerder al materiel, material ‘stoffelijk iets’ [ca. 1300; TLF], zelfstandig gebruik van het bn. matériel ‘stoffelijk, van een materiaal’.

materieel stoffelijk 1824 [WEI] <Frans