Zoekresultaten

Jaarwoord generator van Genootschap Onze Taal

margarine - (kunstboter)

Etymologische (standaard)werken

M. Philippa, F. Debrabandere, A. Quak, T. Schoonheim en N. van der Sijs (2003-2009) Etymologisch Woordenboek van het Nederlands, Amsterdam

margarine zn. ‘kunstboter’
Nnl. margarine ‘soort vet’ [1847; Kramers], margarine-boter ‘kunstboter’ [1879; Groene Amsterdammer], margarine ‘id.’ [1886; Nieuwe Amersfoortsche Courant].
In de huidige betekenis ontleend aan Frans margarine ‘kunstboter’ [1869; TLF], verkorting van oléomargarine, de naam die de Franse scheikundige Hyppolite Mège-Mouriès (1817-1880) introduceerde voor het mengsel waarvoor hij in 1869 patent aanvroeg, en waarvan het hoofdbestanddeel een soort vet was dat door de Franse scheikundige Michel Eugène Chevreul (1786-1889) al margarine [1813; TLF] genoemd werd. Chevreul leidde de naam ervan met de scheikundige uitgang -ine af van Grieks márgaron ‘parel’, zie → margriet, vanwege de kleur van de vetbolletjes die tijdens de bereiding van margarine ontstonden.
De eerste margarineboterfabriek werd in 1871 opgericht door de Nederlandse ondernemer A.J. Jurgens. In Nederland werd verkorting van de naam margarine-boter tot margarine gepropageerd door degenen die vonden dat dit product ten onrechte boter werd genoemd. Door de Boterwet van 1889 kreeg de term margarine een wettelijke status.

P.A.F. van Veen en N. van der Sijs (1997), Etymologisch woordenboek: de herkomst van onze woorden, 2e druk, Van Dale Lexicografie, Utrecht/Antwerpen

margarine [kunstboter] {1900} < frans margarine, met de uitgang van glycerine gevormd van margarique, (acide margarique [margarinezuur]), dat gevormd is van grieks margaron [parel]; zo genoemd vanwege de gelijkenis in kleur (vgl. margariet).

P.H. Schröder (1980), Van Aalmoes tot Zwijntjesjager, Baarn

margarine

Hoe vreemd het ook klinken moge: het woord margarine heeft een hogere leeftijd dan het woord roomboter. Eerst was er namelijk alléén: boter. Toen ging men het vervangmiddel maken dat men margarine noemde. De boterfabrikanten, belaagd door de concurrentie, zetten toen hun product luister bij door er het woord room- voor te plaatsen.

Het woord margarine hebben wij uit het Frans overgenomen, maar de kern is Grieks. In die taal beduidt het woord margaron: parel. Margaron is de naam van een zuur dat bij de bereiding van margarine wordt gebruikt.

J. de Vries (1971), Nederlands Etymologisch Woordenboek, Leiden

margarine znw. v., in de 19de eeuw gevormd van margarin ‘vast en gemakkelijk smeltbaar bestanddeel van het vet’, bij gr. márgaron ‘parel’.

N. van Wijk (1936 [1912]), Franck's Etymologisch woordenboek der Nederlandsche taal, 2e druk, Den Haag

margarine znw. Internationaal woord; ospr. de naam van een chemische verbinding; van gr. márgaron “parel”.

Dialectwoordenboeken en woordenboeken van variëteiten van het Nederlands

F. Debrabandere (2007), Zeeuws etymologisch woordenboek: de herkomst van de Zeeuwse woorden, Amsterdam

megrietebeuter zn. v.: margarine. Volksetymologische vervorming – eigenlijk een malapropisme - van margarinebeuter.

G.J. van Wyk (2003), Etimologiewoordeboek van Afrikaans, Stellenbosch

margarien s.nw. Ook margarine.
Kunsbotter.
Uit Ndl. margarine (1867) of Eng. margarine (1873).
Ndl. margarine en Eng. margarine uit Fr. margarine, 'n reduksiesamestelling deur die skeikundige E. Chevreul (1786 - 1889) van Fr. acide margarique 'margariensuur, 'n soort vetsuur' en glycerine 'gliserien', wat verwys na die stof waaruit margarien vervaardig word. Fr. margarique uit Grieks margaron 'pêrel', so genoem omdat die kleur van die vetsuur aan dié van 'n pêrel herinner.
D. Margarine (19de eeu), Fr. margarine.

S.P.E. Boshoff en G.S. Nienaber (1967), Afrikaanse etimologieë, Die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns

margarien: kunsbotter; Ndl. margarine, soos Eng. margarine, wsk. uit Fr. margarine, ’n toep. (in Eng. in 1873) op kunsbotter v. naam van ’n skeik. stof wat sedert 1836 so genoem is en deur d. Fr. skeik., M. E. Chevreul (1786-1889), se navorsing bek. geword het.

Thematische woordenboeken

N. van der Sijs (2005), Groot Leenwoordenboek

margarine (van Grieks margaron)

C.H.Ph. Meijer (1919), Woorden en uitdrukkingen verklaard door Dr. C. H. Ph. Meijer, Amsterdam

Margarine, kunstmatige stof, die de (natuur)boter vervangt; uit fr. margarine, dat gevormd is van den naam van een zuur, afgeleid van grie. margaron (= parel).

Uitleenwoordenboeken

N. van der Sijs (2010), Nederlandse woorden wereldwijd, Den Haag; met aanvullingen uit Uitleenwoordenbank 2015

margarine ‘kunstboter’ -> Indonesisch margarin(e) ‘kunstboter’.

Dateringen of neologismen

N. van der Sijs (2001), Chronologisch woordenboek: de ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, Amsterdam

margarine kunstboter 1867 [Alg. Ned. Enc. X, 2] <Frans

Overige werken

Woordenboek der Nederlandsche taal (WNT) & Middelnederlandsch woordenboek (MNW) & Vroegmiddelnederlands woordenboek (VMNW) & Oudnederlands woordenboek (ONW) – alle onderdeel van de Geïntegreerde Taalbank (GTB)

Zoek dit woord op in het WNT, MNW, VMNW, ONW.

Terug naar vorige pagina