manen 2 ww. ‘aansporen, herinneren aan’
Onl. manon ‘aansporen’ in thie manon wir thes, thaz sie ‘die sporen we aan dat ze ...’ [ca. 1100; Will.]; mnl. manen ‘aansporen, herinneren aan, berispen’ in dv sente Seruas [di] godis knegte gemanet hadde ‘toen Sint-Servaas de dienaren Gods aangespoord had’ [1200; VMNW], mar alse ne de mester drie wareuen gemand heuet ... te bliuene ‘maar als de meester hem driemaal aangespoord heeft om te blijven’ [1236; VMNW], alse scepnen werden ghemaent ... dat si ... ualsc uonnesse hebben ghedaen ‘wanneer de schepenen worden berispt omdat zij een verkeerd vonnis hebben geveld’ [1237; VMNW].
Os. manōn (mnd. manen); ohd. manōn, manēn (nhd. mahnen); ofri. monia, mania (nfri. moanje); oe. (ge)monian; alle ‘aansporen, manen, herinneren aan e.d.’, < pgm. *manōn-, *manēn-.
Verwant met: Latijn monēre ‘vermanen, herinneren aan’ (zie → monitor, → monster 1, → monument); Sanskrit mānáyati ‘hij eert, hij acht’; < pie. *mon-eie-, causatief bij de wortel *men-/mon-/mn- ‘denken’ (LIV 435), waarbij verder o.a. horen: Gotisch man ‘ik denk, ik meen’ (preterito-presens); Latijn meminisse ‘zich herinneren’, memor ‘denkend aan, zich herinnerend’ (zie → memo); Grieks ménos ‘wilskracht, moed’, maínesthai ‘razen, gek worden’ (zie → manie); Sanskrit mányate ‘hij denkt’; Avestisch maṇta ‘denken aan’; Litouws manýti ‘denken’, minė́ti ‘onthouden, gedenken’, miñti ‘gedenken’; Oudkerkslavisch mĭněti ‘denken aan, geloven’ (Russisch vero. mnit' ‘menen’). Wrsch. is ook → min 1 ‘liefde’ verwant. Enkele nominale afleidingen zijn: pie. *mn-tí-, zie → mentaal; pie. *mén-os, zie → mentor; pie. *mend^h-, zie → monter.

manen 2 ww., mnl. mānen ‘iemand aan iets herinneren, manen, smeken, ontbieden, invorderen, vermanen, berispen’, os. manon, ohd. manēn, manōn (nhd. mahnen), ofri. monia, oe. monian. — Lat. moneō, causatief bij de idg. stam *men ‘denken’, vgl. oi manayati ‘eren’, av. mąnayen ‘men zou kunnen menen’, lit. manýti ‘verstaan’. — Op andere klanktrap mnl. vermōnen ‘aansporen, gewagen van ‘ (Leendertz Jr. Ts. 38, 1919, 315), os. farmunan ‘niet denken aan, verzuimen’, oe. munan ‘herinneren, menen’, on. muna ‘zich herinneren’, got. munan ‘menen, denken’, vgl. verder oi. mányate ‘denkt’, av. mainyeite ‘denkt’, gr. mémona ‘herinner mij, heb lust, verlang’, mimnēiskō ‘herinneren’, lat. memini ‘ik herinner mij’, oiers do-moiniur ‘geloof, meen’, lit. menù, minti ‘gedenken’, osl. mĭnjǫ, mĭněti ‘menen’, hitt. me-im-ma-i (= memmai) ‘zegt’ (IEW 726-728). — Zie ook: man, min 1 en monter.

manen II ww. Ier. huanaib mûintib is wegens de û niet rechtstreeks met lat. moneo en manen te vergelijken. Wel idg. o heeft kymr. gofuno ‘beloven, wensen’.
Dezelfde vocaalphase als got. munan enz. heeft mnl. vermōnen ‘aansporen, gewagen van’; vgl. P.Leendertz Jr. Tschr. 38, 315.

manen ww.: waarschuwen. Gents en Wvl. manen ‘uitnodigen, m.n. tot een begrafenis’. Ndl. manen ‘aanmanen, aansporen’. Mnl. manen ‘herinneren aan, oproepen, ontbieden’. Ohd. manôn, Mhd. manen, D. mahnen, Os. manon, Oe. (ge)monian, Ofri. monia, On. muna ‘zich herinneren’. Verwant met Lat. monere ‘herinneren aan, vermanen’, Gr. mimnêskein ‘gedenken’.

manen 1, ww.: ontbieden, uitnodigen, m.n. tot een begrafenis; (ook) bezweren. Betekenisvariant van Ndl. manen ‘aanmanen, aansporen’. Mnl. manen ‘herinneren aan, oproepen, ontbieden’. Ohd. manôn, Mhd. manen, D. mahnen, Os. manon, Oe. (ge)monian, Ofri. monia, On. muna ‘zich herinneren’. Verwant met Lat. monere ‘herinneren aan, vermanen’, Gr. mimnêskein ‘gedenken’. Afl. maander (K) ‘man die van huis tot huis ging om iemands overlijden mee te delen en voor de uitvaartplechtigheid uit te nodigen’.

maanen menen; nhd. meinen.

manen ‘herinneren aan’ -> Deens mane ‘bezweren, aanmanen tot’ (uit Nederlands of Nederduits); Noors mane ‘aansporen, aanmanen, oproepen’ (uit Nederlands of Nederduits); Zweeds mana ‘aansporen’ (uit Nederlands of Nederduits); Negerhollands maan ‘herinneren aan’; Papiaments † maan ‘aansporen’.

Ai. mányatē ‘denkt’, av. mainyeite ds., ap. mainyāhay (idg. *m_en-i̯-o-, = gr. μαίνομαι ‘rase’, air. -muiniur, slav. mьnjǫ ‘meine’, s. unten), ai. Perf. ma-mnē, mēnē; manāy-ati ‘ist eifrig’, manā-уú- ‘eifrig, fromm’, manī-sā́ ‘Weisheit, Verstand; Andacht, Gebet’ (*m_enēi- : m_enī-); ai. manutē ‘denkt’; mánati ‘erwähnt’ (= lit. menù, poln. -mionę, čech. -menu); ai. mānáyati ‘ehrt’, (: lit. ìš-monis ‘Verstand’), av. mąnayǝn ‘man könnte glauben’; Supin. ai. mántum, Partiz. Perf. matá- ‘gedacht’ (= gr. αὐτό-ματος, lat. commentus, lit. miñtas, air. dermat);
von der ā-Basis (= gr. μνᾱ-): ai. mnātá- ‘erwähnt’; mnāyátē ‘wird erwähnt’;
ai. mánas-, av. manah- n. ‘Sinn’ (= gr. μένος); ai. durmanā́s (= δυσμενής); ap. Haxā-maniš Ἀχαιμένης ‘von Freundessinn beseelt’; ai. mánman- ‘Sinn, Gedanke’ (= air. menme); mantár- ‘Denker’ (= gr. Μέντωρ, lat. commentor); múni- m. ‘Begeisterter, Seher (vgl. μάντις), Asket’; mántra- m. ‘religiöse Formel’, av. mąθrō ds.;
ai. su-mná- n. ‘Wohlwollen’; ai. matí-, máti-, av. -maiti- ‘Sinn, Gedanke, Meinung’ (= lit. mintìs, abg. pa-mętь, got. ga-munds, lat. mēns), woneben auch ai. manti- ‘denken’ (= got. ana-minds); mántu- ds.; abhi-māti- f. ‘Nachstellung’ (*-mn̥̄t-i-);
arm. i-manam ‘verstehe’ (*m_enā-mi, vgl. unten ahd. manōn);
gr. μέμονα (μέμᾰμεν; μεμᾰώς, mit metr. Dehnung μεμᾱώς) ‘gedenke, habe Lust, verlange’ (Präteritopräs. wie lat. meminī, unredupl. got. man), Imper. Perf. μεμάτω (= lat. mementō); αὐτό-ματος ‘aus sich selber herausdenkend und handelnd’; μαίνομαι ‘bin verzückt, rase’ (= mā́nyatē usw.), Aor. ἐμηνάμην, ἐμάνην, Perf. μέμηνα; vgl. μανίᾱ ‘Raserei’, μάντις ‘Seher’, μαινάς, -άδος ‘die Verzückte’, μαινόλης, -ολίς ‘rasend’;
von der Basis auf ā-: Perf. μέμνημαι (dor. -ā-) ‘bin eingedenk’, Präs. μιμνῄσκω (äol. μιμναίσκω) ‘erinnere’, Med. ‘erinnere mich’, Fut. μνήσω; μνάομαι ‘erinnere mich’ in hom.μνωόμενος, μνώοντο; μνῆσις f. ‘Erinnerung’, μνήμων ‘eingedenk’, μνῆμα, dor. μνᾶμα ‘Erinnerungszeichen, Grabmal’; μένος n. (= ai. mánas-) ‘Mut, Zorn’; μενοινάω ‘habe im Sinn, habe vor’, μενοινή ‘Wunsch’, auf Grund eines Subst. *μενώ(ι) (vgl. den Frauennamen Μενωί, Μενώ und die Ableitung Μενοίτης, Μενοίτιος); μῆνις, dor. μᾶνις ‘Groll’ (*μνᾶνις?); vgl. oben S. 693;
alb. mund, mënd ‘kann’ (*mn̥-dh-);
lat. meminī ‘erinnere mich, bin eingedenk’ (: gr. μέμονα; vgl. osk. memnim ‘monumentum, memoriam’); von der Basis auf -ī (: -ēi) minīscitur ds., comminīscor ‘erinnere mich’; mēns, -tis ‘Sinnesart, Gemüt, Denkvermögen, Vernunft’ (aus *mn̥ti-, s. oben ai. matí- usw.), mentiō ‘Erwähnung’ (= air air-mitiu), Denom. mentior, -īrī ‘lügen’ (vgl. apr. mēntimai ‘wir lügen’ d. i. ‘Ersonnenes vorbringen’, vgl. z. Bed. noch commentum ‘Erdichtung, Plan’, zum Partiz. commentus ‘ersonnen’, und lit. pra-manýtas ‘erdichtet, falsch’); Kaus. moneō ‘mahne’ (= lit. iš-manýti, dehnstufig ai. mānáyati), monitor m. ‘Mahner’, monumentum ‘Erinnerungszeichen’, mōnstrum ‘Mahnzeichen, Ungeheuer’ (*mone-strom), mōn-strāre ‘anzeigen’, usw.;
air. do-moiniur ‘glaube, meine’ (= μαίνομαι, ai. mányate, mit -mo- aus -ma-) und viele andere Komposita; Simplex in ro-mēnair ‘er hat überlegt’, dia-ru-muinestar ‘für die er bestimmt hat’; mito-Stufe (vgl. moneō) abret. guo-monim gl. ‘pollicēri’; air. cuman, cuimne (= mcymr. covein) ‘Erinnerung’, cymr. co-f (*kom-men) ds.; air. menme (= ai. manman-) ‘Geist, Sinn’; air. dermat ‘Vergessen’ (*-mn̥to-), airmitiu (*are-menti̯ō) ‘honor’, usw.;
got. *man, munum (Inf. munan, Prät. munda) ‘meinen, glauben’ (Prät.-Präs. wie μέμονα, meminī, μέμνημαι), ga-munan ‘sich einer Sache erinnern’, aisl. muna ‘gedenken, sich erinnern’, munu, mono ‘beabsichtigen, werden’, ags. mon, man ‘(ge)denke’, as. far-munan (Prät. -munsta) ‘nicht gedenken, verleugnen’; got. schw. V. munan (3. Sg munaiþ, Prät. munaida) ‘gedenken (zu tun), μέλλειν’ (munaiþ aus *m_enēi̯-eti = ai. manāy-ati, vgl. m_enē- in:) ahd. firmonēn ‘verachten’ (und slav. moněti, lit. minė́ti, sowie - wenn alt - gr. μανῆναι); o-stuf. ahd. as. manōn, ags. manian ‘mahnen’ (ahd. manōt 3. Sg. = lit. mãno ‘versteht’, vgl. reduktionsstufig arm. i-manam ‘verstehe’ aus*menāmi); got. muns m. ‘Gedanke, Meinung’, aisl. munr ‘Sinn, Verlangen, Lust’, ags. myne ‘Erinnerung, Verlangen, Liebe’, as. muni-līk ‘lieblich’ (= ai. múni-); got. ana-minds ‘Verdacht’ (= ai. mantí-), ga-minþi n. ‘Andenken’, aisl. minne ‘Erinnerung’, ahd. as. minn(e)a ‘Liebe, Minne’ (*minþjā, *mindjā); got. ga-munds, ags. ge-mynd, ahd. gi-munt ‘Andenken, Gedachtnis’ (= ai. matí- usw.);
lit. menù (= wslav. *-menǫ, ai. mánati), miñti ‘gedenken’, red.-stuf. miniù, minė́ti ( : ahd. firmonēt usw.) ‘ds., erwähnen’, lett. minêt ds., ablaut. lit. manýti ‘verstehen’; dehnstufig ìš-monis ‘Verstand’; lit. mintìs ‘Gedanke’ (= ai. matí- usw.); mẽnas m. ‘Kunst’; prà-mintas ‘benannt’; apr. mēntimai ‘wir lügen’;
aksl. mьnjǫ (mьniši), mьněti ‘meinen’, ро-mьněti ‘gedenken, sich erinnern’, pamętь ‘Gedenken’; toch. A mnu ‘Denken’, В mañu ‘Verlangen’;
hitt. me-im-ma-i (memmāi) ‘sagt’, falls aus *memn- oder *men-? Vgl. Benveniste BSL. 33, 140, Pedersen Hitt. 116, Bonfante Lg. 17, 205 ff.

WP. II 264 ff., WH. II 65 ff., 68 ff., 107, 109 f., Trautmann 180 f.