-isch achterv. in bn. van vreemde herkomst
Mnl. in nydisch ‘afgunstig, jaloers’ [1477; Teuth. wangonstich]; vnnl. in hoerisch, ketterisch, overspelisch [alle 1569; WNT], wtlandisch ‘buitenlands’ [1573; Thes.], eerdisch ‘aards’ [1590-99; WNT], geschiedisch ‘historisch’ [1604; WNT], (al-)modisch [1682; WNT Supp. aanbreien].
Deze en vele andere 16^e-, 17^e- en sporadisch nog 18^e-eeuwse woorden op -isch met een stam die meestal een Germaanse herkomst heeft, zijn alle ontleend aan het Hoogduits. Daarin is -isch /iš/ klankwettig ontwikkeld uit pgm. *-isk-, een klank die in het Nederlands via sch is geassimileerd tot s. Het inheemse equivalent van -isch is dus het bijvoeglijke achtervoegsel → -s zoals in hemels, speels, stuurs e.d.
Van de vele vroege ontleningen op -isch zijn de meeste in de loop van de tijd ingeruild voor een inheemse variant op -sch, later gespeld -s, of op -ig of voor een ander neologisme. Voor de hierboven genoemde voorbeelden zijn dat: nijdig, hoerig, ketters, overspelig, buitenlands, aards, historisch, modieus. De weinige woorden die wel zijn overgebleven, behoren tot de bijbelse taal, bijv. afgodisch, of, zoals evangelisch en profetisch, passen in een van de categorieën waarin alle 19^e- en 20^e-eeuwse woorden op -isch vallen, namelijk afleidingen van a) stam- en volksnamen: Belgisch, Frankisch, Gotisch, Semitisch; b) toponiemen: Arabisch, Aziatisch, Dorisch, Scandinavisch; c) eigennamen: draconisch, homerisch; d) andere persoonsaanduidingen van uitheemse herkomst: gigantisch, poëtisch, pedagogisch, socialistisch; en e) andere Romaanse woorden op Latijn -icus, Frans -ique etc. (veelal zelf weer ontleend aan Griekse woorden op -ikós): chemisch, elektrisch, fantastisch, kritisch, lyrisch, technisch, typisch. In al deze categorieën is -isch productief; zie voor verscheidene woorden uit de categorieën c, d en e de afzonderlijke ingangen in dit woordenboek.
Voor de 19^e-eeuwse woorden op -isch kan men vaak nog ontlening aan het Duits veronderstellen, maar de veelheid aan zulke ontleningen maakte dat het achtervoegsel onderdeel werd van het Nederlandse taaleigen. Bij de latere woorden op -isch kan men daarom niet of slechts met veel moeite vaststellen welke ontleningslijn precies gevolgd is, aangezien Frans -ique en Engels -ic in het Nederlands door suffixsubstitutie ook -isch worden.
De meeste Duitse ontleningen op -isch zullen via de schrijftaal zijn ontleend. In het Nederlands kreeg de -sch (Duits /š/) dan ook een spellinguitspraak, namelijk die van de inheemse -sch die al eeuwenlang als /s/ werd uitgesproken. De spelling -isch werd in 1954 niet vereenvoudigd tot -ies, zoals mensch wel werd vereenvoudigd tot mens.

-isch eerst in de 16de eeuw ontleend suffix < nhd. -isch waarsch. vooral in de bijbeltaal door invloed van Luther, zoals in woorden als afgodisch, profetisch, wettisch; dan later productief geworden in geleerde afleidingen van franse woorden op -ique of latijnse op -icus.

Lettisch
Bij het maken van adjectieven voor staten, die na den Wereldoorlog gesticht werden, is het onze plicht jegens het Nederlandsch, der uitgang isch te mijden en alleen –sch te kiezen. Dus in géén geval Lettisch, Estisch, Slowakisch, maar Letsch, of Letlandsch, Estsch of Estlandsch, Slowaksch of Slowakijsch.
Het Ned. verstiet reeds in zijn jeugd de i in den uitgang der van inheemsche woorden afgeleide adjectieven (aardsch, hemelsch, helsch , hoofsch enz.) In afgodisch en wettisch is de i nu een curiosum.
Bij de vorming van het adjectief van lands- en volknamen handelde het Ned. insgelijks (Hollandsch, Spaansch, enz. enz.), met uitzondering wanneer er in den naam een i zat (Indisch, Australisch), maar dan zelfs nog niet altijd: Italiaansch, Rumeensch, Rutheensch, Palestijnsch . Bij twijfel moet men steeds -sch verkiezen boven -isch en dus bijv. schrijven: Armeensch, Anatoolsch, Croaatsch . Eigenlijk moest het ook Belgsch en Persch zijn naar den volksnaam Belg en Pers. Pruisisch en Russisch, die vooral in den verbogen vorm wanluidend zijn, komen geenszins van namen, die een i vertoonen. Ze zijn hoogst onzuiver. In couranten der 17de eeuw ontmoeten wij ze nog in den goeden vorm Pruis(ch) en Rus(ch). Dien vorm zien we nog in verrussen, verpruisen, die we slechts hebben te vergelijken met verfranschen en verengelschen om te bemerken, dat er een adjectief in zit.
Verschrikkelijk van uiterlijk zijn Kirgiesisch, Niassisch, Artesisch, Elzassisch > Kirgiesch, Niasch, Arteesch, Elzasch of Elzasser.
De i van -isch ziet er zelf al zoo raar Duitsch uit. De Nederlander spreekt haar als ie uit, maar volgens de spelling moest hij ĭ zeggen.

Zoek dit woord op in het WNT, MNW, VMNW, ONW.