houden ww. ‘niet afstaan’
Onl. met voorvoegsel be- in behaldan (verl.deelw.) ‘behouden, gered’ [10^e eeuw; W.Ps.]; mnl. halden, houden ‘behoeden, bewaken, bewaren; bezitten, besturen; vieren’, bijv. hof ... halden ‘een hoffeest houden, doen plaatsvinden, vieren’ [1200; CG II, Servas], so wie ... dinc houdet (3^e pers. ev.) ‘wie iets niet afstaat’ [1236; CG I, 28].
Houden is ontwikkeld uit mnl. halden met de klankovergang zoals beschreven bij → koud.
Os. haldan (mnd. hōlden); ohd. haltan (nhd. halten); oe. haldan, healdan (ne. hold); on. halda (nzw. hålla); got. haldan ‘(vee) hoeden’ < pgm. *haldan-. De oorspr. betekenis is wrsch. zoals in het Gotisch ‘(vee) hoeden’, maar in de afzonderlijke Germaanse talen komt al een grote diversiteit aan afgeleide betekenissen voor.
De verder etymologie is zeer onzeker. Onwaarschijnlijk is verwantschap met: Grieks kéllein ‘aandrijven, doen bewegen’; Latijn celer ‘snel’; Sanskrit kaláyati ‘(vee) drijven; dragen’; < pie. *kel- ‘drijven, opjagen’ (IEW 548), mogelijk dezelfde wortel als pie. *kel- ‘verbergen’, zie → helen 2.

houden ww., mnl. houden ‘behoeden, bewaren, houden, bezitten, besturen’, os. haldan ‘zorgen voor, zich houden aan, houden van’, ohd. haltan ‘behoeden, verzorgen, bewaren’, ofri. halda ‘houden, vasthouden, handhaven, bewaren, verhinderen’, oe. healdan ‘houden, bewaren, bewaken, zorgen voor, besturen, inhouden, verhinderen, standhouden’, on. halda ‘vasthouden, behouden, bewaren, bezitten, handhaven, menen, houden voor’, got. haldan ‘hoeden, weiden’. — Neemt men als oudste bet. aan ‘vee hoeden’ (W. P. Lehmann, Lang. 18, 1942, 129), dan kan men vergelijken gr. kélomai ‘drijf voort’, boukólos ‘veeherder’, oi. kaláyati ‘vee drijven, houden, dragen’, lat. celer ‘snel’ (IEW 548).

houden. Dat lat. celer ‘snel’ tot de hier besproken woordfamilie behoort, wordt tegenwoordig vrij eenstemmig aangenomen.

hawwe (ww.) houden; Sermoen euver de Weurd (18e eeuw) hauwen, Aajdnederlands haldan <901-1000>.

hou I: vasvat; bevat; bewaar; volg; lief wees vir; vier, ens. (WAT s.v. hou¹); Ndl. houden (Mnl. houden), Hd. halten, Eng. hold, mntl. verb. m. Gr. kellō, “ek dryf” en (bou)kolos, “koeiwagter”, asook m. Oind. kalayati, “hy dryf/hou”.

Hou je d’r buiten Cock

Op schrift wordt de uitdrukking hou je d’r buiten Cock bijna niet aangetroffen. Althans, niet zonder verwijzing naar Cor van der Laak, of Kees of Barbara van Kooten. Maar op straat of in gesprekken hoor je ’m nog wel eens, bijvoorbeeld als iemand ‘hou je d’r buiten’ zegt. De ander voegt daar dan snel ‘Cock’ aan toe, omdat klassieke citaten nu eenmaal vragen om een correcte behandeling. In haar complete vorm wordt de uitdrukking in de spreektaal meestal schertsend gebruikt om te zeggen ‘hou je mond’, ‘bemoei je er niet mee’ of ‘laat me even uitpraten’.

De Cock in deze uitdrukking is natuurlijk Cock van der Laak, de vrouw van Cor. Als echtgenote van Cor verscheen zij op 7 oktober 1979 voor het eerst op de televisie. Maar twee jaar daarvoor had Barbara van Kooten al een andere ‘Cock’ gespeeld, namelijk de vrouw van Bert van Kooten, beter bekend als de geilneef. Ook deze Cockie had het zwaar, want Bert wilde, zelfs na vijftien jaar huwelijk, wel drie of vier keer per dag ‘samenleving’. Cock: ‘Toen we net getrouwd waren dacht ik, dat zakt wel af als ik eenmaal een beetje uitgezakt ben, maar het wordt steeds erger!’

Bij haar debuut staat Cock van der Laak druiven te persen in een afwasteiltje, terwijl Cor zich beklaagt over de verhoging van de accijns op sigaretten en drank. Als zij iets wil zeggen, bekt hij haar af met: ‘Hou je d’r buiten Cock.’ Dit zou een running gag worden. Meestal liet Cock zich afbekken, maar zij pleegde ook stil verzet: met gebaren of gezichtsuitdrukkingen zette zij Cor min of meer te kakken.

Aan Opzij vertelde Barbara van Kooten in 1995 hoe ze aan het typetje Cock van der Laak was gekomen:

Er was een vrouw nodig die Kees en Wim zelf niet wilden spelen. Het leek mij wel wat. Ik had als typetje een soort Zangeres Zonder Naam in mijn hoofd en daaruit is Cock geboren. De naam had ik ooit gehoord en hij is me altijd bijgebleven omdat ik de naam en het hoofd van de draagster zo ver van elkaar af vond staan. Cock, zo heette in mijn ogen een vlotte blondine, maar zij zag eruit als een Geertruida. Haar wilde ik worden. Ik vond het leuk om te doen, maar op het moment dat ik ondanks mijn vermomming op straat werd aangesproken, dacht ik: ik stop ermee, daar heb ik echt geen zin in. Ik wil kunnen rondlopen zonder lastig gevallen te worden.

Voor tenminste twee mensen in Nederland heeft de uitdrukking hou je d’r buiten Cock een bijzondere betekenis. De eerste is Ab Kok, inmiddels sprookjesverteller van beroep. In 1979 werd hij, vers van de pedagogische academie, aangesteld om godsdienstles te geven aan een lts. Aan Trouw vertelde hij hier later over:

Jongens en godsdienst is water en vuur. Het laatste waar ze in geïnteresseerd zijn, is God en de bijbel. Wat ik niet allemaal meegemaakt heb tijdens de les: stinkbommetjes, traangas, kauwgum, passers, sneeuwballen, seksboekjes, condooms, natte washandjes... Je kon het zo gek niet verzinnen of er werd mee gegooid. [...] In die tijd hadden Van Kooten en De Bie sketches met het typetje Cor van der Laak. Die had een vrouw: Cock (‘hou je d’r buiten’) en een debiele zoon Ab (‘hou je d’r buiten’). Moet je toevallig Ab Kok heten. Kwam ik daags na zo’n uitzending op school, riepen collega’s vanuit de lerarenkamer naar mij: ‘Hou je d’r buiten, Kok!’ Als kinderen merken dat er om jou gelachen wordt, kun je het verder wel vergeten.

Of premier Wim Kok ooit de sketches van Cor, Ab en Cock heeft gezien is niet bekend, maar zo niet, dan heeft hij er in 1996 zeker navraag naar gedaan. De Socialistische Partij maakte toen reclame met een spotprent van Bolkestein en Kok. Kok staat schuin achter Bolkestein en probeert iets te zeggen, maar hij komt niet verder dan ‘Mijnheer de voorz...’. Bolkestein ontneemt hem het woord met een arrogante blik en met een kleine variant op een gevleugeld woord: ‘Hou je d’r buiten, Kok!’

Zie ook Cor van der Laak; en wel hierom en van die dingen dus.

houden (II) (houden van). - In het Fransch beteekent tenir de - o.a. ook gelijken op -, aarden naar iemand. Het is een ergerlijk gallicisme daar houden van voor te gebruiken. || Terwijl hij zeer persoonlijke eigenshappen bezit, houdt hij echter iets van Steen, De Brouwer en Van Ostade, GEIREGAT, Holl. Schilderk. 130.

houden (III) (een rang houden). - Deze uitdrukking is blijkbaar vertaald naar fr. tenir un (certain) rang; in het Nederlandsch zegt men een zekeren rang innemen. || Onder de schilders der Hollandsche elegante wereld schijnt Caspar Netscher ons den derden rang te houden, GEIREGAT, Holl. Schildersch. 136.

houden (IV) (iets van iemand houden). - Men zegt in het fr. tenir quelque chose de quelqu’un, maar dat kan men in het Nederlandsch niet vertalen met iets van iemand houden. Onze taal vereischt iets van iemand hebben, hooren, vernemen. || Ze slapen samen, zeg ik u; ’k houd het van iemand die het zag, C. BUYSSE in Nederl. Mus. 31, 8.

zich houden. - Naar het voorbeeld van fr. se tenir wordt zich houden op de onderstaande plaats gebruikt in den zin van zich ophouden, vertoeven, verblijven, doch dit is in strijd met het Nederlandsch taalgebruik. || Zijn zij dan zelden bij elkander? - Zoolang de jonkheer hier toeft, neen. Maar hij is soms dagen lang van hier. Hij houdt zich steeds op ’t water! GITTENS, Paris. 36.

[verkeerd gebruik van een voorzetsel o.i.v. het Frans]
houden (rekening houden). - Bij de werkwoordelijke uitdrukking rekening houden wordt een oorzakelijke bepaling vereischt ingeleid door met. Maar in Zuid-Nederland wordt algemeen, zoowel in de spreektaal der geletterden als in de schrijftaal, een bepaling met van gebruikt, onder den invloed van fr. tenir compte de -. Dit is een der meest verspreide gallicismen. Voor de dubbel foutieve uitdrukking rekenschap houden van iets, zie ook in de eerste afdeeling, II, het art. Rekenschap (II). || Zonder in het minst van den wil der echtgenooten rekening te houden, SLEECKX 2, 274. Zij hielden van zijne afwezigheid geene rekening, 12, 65. De drank houdt geene rekening zelfs van de heiligste banden, 12, 227. Hij … houdt geene rekening van hetgeen achter of nevens hem plaats grijpt, 14, 97. Zonder rekening te houden van den geest zijner eeuw, 14, 175. Zonder van iets rekening te houden, 14, 180. Van den goeden smaak, het juiste gevoel, de passende voordracht en het kunstige spel wordt door hen weinig rekening gehouden, 14, 307. (Die liefde) scheen hem iets eerbiedwaardigs, ... waarvan hij verplicht was ... rekening te houden, 16, 51.Eene andere goede eigenschap in den schrijver is, dat hij het leven ziende, gelijk het zich aanbiedt, niet slechts van zijn minder aangename zijde rekening houdt en ook voor zijn zonnigen kant een open oog heeft, SLEECKX in Ned. Dicht- en Kunsth. 9, 51. Dit verschil verdient aangehaald te worden, want ... men (heeft) er niet genoeg rekenschap van gehouden, GEIREGAT, Holl. Schilderk. 116 (bij HAVARD 146: on n’en a point assez tenu compte). Het rijk (werd) willekeurig in departementen versneden, zonder rekening te houden van de historische wording en ontwikkeling der landschappen, MATHOT, Troebele Tijd 8. Men hield geene rekening van dat bevel, 43. Zonder rekening te houden van godsdienst, aard of taal der volkeren, MATHOT, Jozef II 10. Hij zou nooit meer spelen, verzekerde hij. Eilaas, hij had kort te voren ook hetzelfde voornemen kenbaar gemaakt en er zoo weinig rekenschap van gehouden! LOVELING, Wint. in h. Zuid. 190. De heer Piercot hield geene rekening van deze wenken, VUYLSTEKE, Prozaschr. 1, 50. We kunnen ons daar nog nader van overtuigen als we rekening houden van het gewicht van den Draak, 4, 204. Hij (Rubens) hield rekening van hetgeen Grieken, Romeinen en Italianen ... gevonden en geschapen hadden, ROOSES, Antw. Schildersch. 2,174. In ons gemoed wellen begeerten en neigingen op, die slechts te verklaren zijn door een bijzonderen vorm van ons lichaam of door erfelijke geaardheid. Dat deze geheimzinnige krachten van invloed zijn op den mensch en dat de letterkunde er dus rekening van dient te houden, is stellig, ROOSES, Derde Schetsenb. 16. Het is goed, dat een dichter of romanschrijver ... rekening houde van de stroomingen, die elders in de letterwereld ontstaan, 36. Geen (huis) houdt rekening van zijn gebuur ..., en de loodlijn schijnt hier immer een onbekend gereedschap geweest te zijn, ROOSES, Op Reis 123. Zij (de oude Hollandsche meesters) ... waren zeker te fijngevoelig ... om geen rekening te houden van den dag, waarin hunne schilderijen zouden geplaatst worden, 264. Rekening houdende van het verschil veroorzaakt door persoonlijke neiging en loopbaan, ROOSES, Lett. Stud. 89. Onderzoeken wij waarvan hij (een jonge hulponderwijzer) in zijne leerwijze zal rekenschap moeten houden, TEMMERMAN in De Toekomst 35, 68. Aldus hielden de Bergmansen hoegenaamd geene rekening van de modes, SEGERS, Gelukkig 21. Dezen (zijne pachters) hadden hem over den hoogen huurprijs geklaagd; zorgvuldig had hij hunne opmerkingen onderzocht, en er rekening van gehouden, indien zij gegrond waren, 102. Men moest ... van zijn bedreiging geene rekening houden, STIJNS, In de Ton 61. Heispaaiers ... hebben de gewoonte, onder hun werk elkander van ver toe te roepen. Ge moet van die gewoonte rekening houden, als gij heispaaiers ... op de straat of in de herberg hoort, eer gij denkt te moeten besluiten, dat de helft onder hen doof zijn, SMITS, Uit het Lev. 64. Men houde echter rekening van de tijdsomstandigheden, ... alvorens een onvoorwaardelijk condemno te doen hooren, ROUMEN in De Toekomst 33, 443. Daarvoor heeft de schrijver ... te weinig rekening gehouden van den wenk, welken enz., De Toekomst 32, 450.

houden (I) (aan iets houden). - Een der meest verspreide gallicismen is het gebruik van houden aan iets, vertaling van fr. tenir à quelque chose, wat in het Nederlandsch luidt aan iets hechten, prijs op iets stellen, op iets gesteld zijn. Soms, ofschoon minder vaak, leest men zelfs aan iets of iemand houden, waar van iets of iemand houden vereischt wordt. Aan iets houden kan alleen gebruikt worden met eene zaak als onderwerp, en beteekent dan vast zijn aan iets, kleven aan iets; of, met een persoon als onderwerp, maar dan wederkeerig gebruikt: zich aan iets houden, daar aan vasthouden, daar bij blijven, er niet van afwijken. || Hij (zeker professor) ... hield er bijzonder aan dat zijne hoorders hem goed verstonden, G. BERGMANN, Gedenkschr. 129. Claes hield er aan, zich hierover te verontschuldigen, 166. Hij (Willem I) hield er ... aan, te toonen dat hij de personen kende, met welke hij in aanraking moest komen, 174. De vroolijkste onder hen hielden er gewoonlijk aan, den avond in het Pannenhuis door te brengen, 207. Ik hield er aan zelf hem bij zijne familie te kunnen brengen, SLEECKX 1, 272. Hoezeer hij er aan hield, dat men zijn gevoelen eerbiedigde, 3, 83. Gij schijnt er aan te houden dat ik hertrouw, 5, 108. Ik houd vooral aan zijne achting, 5, 133. Hij houdt te zeer aan het meisje, 5, 189. Aan de stad houden, 5, 197. Daarvoor houdt hij te veel aan wat hij de eer, de eer des krijgsmans noemt, 5, 204. Die echtvereeniging, hals over kop gesloten, om Loken het bewijs te leveren, hoe weinig hij aan haar hield, was niet voorspoedig, 14, 166. ’t Is u niet onbekend ... hoezeer ik aan ons vak houd, 15, 235. Wij leven in eenen tijd, dat iedereen er aan houdt ... deel te maken van het bestuur des lands, 15, 238. Gij verkoost hier te blijven, wijl gij aan de werf ... hieldt, 16, 11. Hij hield ... aan de eer; doch hij hield nog meer aan het geluk van zijnen zoon, 16, 179. Ik (houd) er aan u te verklaren, dat ik hem rechtzinnig bewonder, 16, 206. Veel schijnen de meesten er aan te houden om de uitspraak weder te geven, DELGEUR in Versl. Vl. Ac. 1888, 156. Ik hoû sterk aan dat meubelstuk, SNIEDERS 5, 81a. De jonge Vlamingen van mijnen jongelingstijd hielden, na een dag van druk werk ... veel aan eenige uren uitspanning, SNIEDERS, Sniderien 101. Hij hield er aan zich als een “banjerheer” voor te doen, 125 (men zegge: hij deed zich gaarne als een banjerheer voor). Ik heb er ook aan gehouden zorgvuldige tafels van zaken, personen en plaatsen op te stellen, DE PAUW, Voorgeb. XXII. Hij heeft er aan gehouden, dat wij op ons eigen terrein, in een ons eigen lokaal zouden blijven voortbloeien en groeien! DE PAUW, Versl. Vl. Ac. 1888, 339. Mijnheer Blocus hield er aan ... zijne vrouw ook een geschenk te koopen,V. LOVELING, Nov. 191. De voogd ... hield er aan, dat haar bruidegom de eigendommen zijner aanstaande vrouw kennen zou, 196. Hij hield er aan bij die plechtigheid tegenwoordig te zijn, V. LOVELING, Vl. Gew. 50. Aan dat bezoek hield Jozef niet veel, LOVELING, Sophie 143. Hij hield er aan zelf de mis van den Heiligen Geest te zingen om den zegen des hemels over de nieuwe school te doen nederdalen, 251. Bal hield ... aan dat huisje: hij was er geboren en grootgebracht, 351 (zie ook V. LOVELING, Pol. en Theod. 52; Hoofd v. ’t huis 42, 202, 224). Omdat de geachte schrijver eraan hield te toonen, dat hij de volktaal gebruikt, CLAES 88. menschen ... die te weinig aan het geld houden, ROOSES, Antw. Schildersch. 1, 151. Hij hield er aan ze naar de natuur te schilderen, 1, 207. Zijne oudheden, waar hij veel aan hield, 2, 90. Wat Rubens over hem dacht en hoe hij aan hem hield, blijkt uit eenen brief van 3 Juli 1625, 2. 93. Rubens ... hield er aan de onderhandelingen voort te zetten, 2, 135. Hij (Conscience) (hield) er meer aan zijne taalgenoten tot de Vlaamschgezindheid dan tot het liberalismus te winnen, ROOSES, N. Schetsenb. 317. Zij (t.w. “onze jongste dichters”) houden er minder aan de klok te zijn, die de wereld wekt, zooals Vuylsteke hun ried te worden, dan wel de tiktak, die haar in slaap wiegt, ROOSES, Derde Schetsenb. 9. De schrijvers ... (houden) er niet bijzonder aan door het weinig ontwikkelde publiek ... begrepen en genoten te worden, 33. Wij houden er aan luide te verklaren, dat enz. 307. Wij nemen aan en houden er aan dat enz., ROOSES in De Toekomst 34, 91. Op dien dag van vermaak ... houdt elke loteling er min of meer aan, om eens de dorpsjongens van denzelfden leeftijd als hij weer bijeen te zien, DE VOS, Vl. Jong. 131. Zijne vrienden, waaronder er zijn die, als tafelschuimers gekend, aan zijn gezelschap houden, BULTYNCK, Vl. Beeld. 157. Ik moest in den gang wachten naar Mevrouw. Deze houdt er aan mij altijd zelve te betalen, SEGERS, Gelukkig 13. Ik (houd) eraan te bevestigen ... dat het welgelukken van dit gedeelte van het feest grootendeels aan de Heeren Commissarissen .. te danken was, SEGERS, Vondel¹ 34. Wanneer men beseft ... hoe waar en hoe bekoorlijk hij het huwelijksgeluk wist voor oogen te houden, moet het ons niet verwonderen, dat de jonggehuwden er niet weinig aan hielden, den grooten dichter (Vondel) aan de bruiloftstafel te zien plaatsnemen, 176. Ik (houd) eraan te verklaren, dat ik hier, zoomin als in mijne andere studiën, de gelegenheid wil laten voorbijgaan het verbazend dichterlijk genie des grooten Nederlanders te doen uitschijnen, SEGERS, Vondel² 122. Zoolang er verschillende volksrassen zijn, zullen deze aan datgene houden wat hunne eigenaardigheid uitmaakt, aldus in de eerste plaats aan hunne eigene taal, SEGERS in De Toekomst 30, 47. Wij houden er aan, dat de leerling van de eerste oefeningen af leest en verstaat, leest om te verstaan, H. T(EMMERMAN) in De Toekomst 31, 204. Weldra zou men zien, wie nog aan zijn geloof hield en wie niet, TEIRL.-STIJNS, Arm. Vl. 2, 195. Ghijsels hield er stellig aan dat Willem zaakwaarnemer zou worden, STIJNS, In de Ton 34. Ik houd er aan te bestatigen, dat het twaalf uren was, SMITS, Uit het Lev. 60. Als hij nog aan het leven houdt, dan is ’t, omdat het nu en dan van die oogenblikken biedt, die veel leed vergelden, MOORTGAT, Versleten 34. Hij hield er aan dat zijn meisje (d.i. dochter) geen vieille-fille werd, BUYSSE, Wroeging 16. Te vergeefs had Gilbert er bij Pinnoy op aangedrongen om hem dezen weinig verheven klinkenden volzin te doen weglaten. Pinnoy hield er aan als aan zijn leven, BUYSSE in De Gids 1894, III, 22. Gilbert hield hardnekkig aan de uitvoering van heel zijn plan, 25. Hij hield er aan om ... de vergadering ten minste een algemeen gunstigen indruk achter te laten, 57. Hij hield nu toch eenmaal aan het bezit van die schilderij, BUYSSE in Tweemaandel. Tijdschr. 1, 33. De stad Antwerpen ... had er aan gehouden die plechtigheid ... zoo indrukkend mogelijk te maken, WATTEZ in Holl.-Vlaand. 2. 88. De Walen (houden) aan hunne voorrechten, 2, 94. Hij houdt sterk, zoo ’t schijnt, aan de uitdrukking taalpolitie, WATTEZ in Het Belfort 1895, I, 82. Hij houdt er aan, de heiligen voor een goed aandeel te doen tusschenkomen in de natuurlijkste gebeurtenissen, V. D. WEGHE, Proefschr. 37. Ik wil mijnen onderdanen toonen dat ik er aan houd de wetten des lands te handhaven, MILLECAM, Finh. en Lieder. 2, 181 (zie ook nog SLEECKX 1, 10; 2, 190; 3, 135 en 269; 5, 245; 14, 51, 87, 88 en 180; 16, 266 enz.).

houden* niet afstaan, tegenhouden 0901-1000 [WPs]

Ai. kā̆láyati ‘treibt, trägt, nimmt wahr, hält’;
alb. geg. qil, sizil. qel ‘bringe, trage’, shqiltsë ‘Lab, d. i. co-agulum’, wohl auch kal ‘stifte, stelle an’ (Jokl IF. 30, 198);
gr. κέλλω ‘treibe (das Schiff ans Land); lande’ (Präs. nur bei Gramm. und in ὀ-κέλλω trans. ‘treibe das Schiff ans Land; strande, scheitere’; sonst nur Aor. Fut. ἔκελσα, κέλσω), κέλης, -ητος ‘Renner (Pferd); schnellsegelndes Schiff’; κλόνος ‘heftige Bewegung’, κλονέω ‘vor sich her treiben’ (vgl. θρ-όνος, χρ-όνος; Boisacq s. v. m. Lit.); vielleicht (Persson Beitr. 179) κολεῖν· ἐλθεῖν und κολέα, κολία ‘Art Tanz’ Hes.;
lat. celer ‘schnell, rasch’ (wie κέλης), celeber, -bris, -bre ‘betrieben, befahren (via), belebt (locus, oppidum), häufig, gefeiert’ (*kele-dhlo-, -dhli-);
als t-Präs. got. haldan ‘Vieh weiden’ (zum a-Vok. s. Brugmann IF. 32, 181), ahd. haltan ‘hüten, halten’, as. haldan, ags. healdan, aisl. halda, aschwed. halla (*halþan) ‘halten’, mnd. hilde, hille ‘rasch, eifrig’.

WP. I 442 f., WH. I 194f.; wohl identisch mit kel-6; s. auch keleu- ‘wandern’.