hij vnw. 3^e pers. m. ev.
Onl. hē, hie [10^e eeuw; W.Ps.]; mnl. hi, naast zelden hie en hē.
Algemeen Germaans voornaamwoord voor de 3^e persoon enkelvoud mannelijk. In het Noordzee-Germaanse gebied en in delen van het Middelfrankische gebied werd een van origine wrsch. aanwijzend partikel h- voor de oorspr. stam geplaatst, zowel bij hij als bij → hem, → haar 1 en → hun, hen. Zie daarvoor onder → hier.
Os. hē, he, hī, hie (mnd. hē, hī); ohd. ir, er (mhd., nhd. er; naast zeldzamer ohd. her, mhd. he(r)); ofri. hi (nfri. hy); oe. hē (ne. he); on. es, er (betrekkelijk partikel); got. is; < pgm. *ez, *iz (onbeklemtoond), *es, *is (beklemtoond). De vormen met h- door contaminatie met het aanwijzend partikel pgm. *h(ī)-. In onbeklemtoonde positie hebben ook de andere Germaanse talen vormen zonder h-.
Persoonlijke voornaamwoorden voor de derde persoon bestonden in het Proto-Indo-Europees niet als apart paradigma en zijn terug te voeren op aanwijzende voornaamwoorden. Voor het Germaans is dat in de meeste gevallen het paradigma van pie. *h₁e, waarvan *h₁e zelf of *h₁es de nominatief enkelvoud mannelijk is. Verwant zijn dan o.a. Latijn is ‘die’; Sanskrit ayám; Litouws jis ‘hij’; Oudiers ē ‘hij’ (< *eis). Hetzelfde *h₁e heeft, voorafgegaan door het aanwijzend partikel pie. *so, geleid tot het persoonlijk voornaamwoord → zij 1, en zie ook het bezittelijk voornaamwoord → zijn 2.
In beklemtoonde positie werd mnl. hi met lange klinker uitgesproken en kon het diftongeren naar hij. Anders dan bij de persoonlijk voornaamwoorden me/mij, je/jij, ze/zij, ge/gij en we/wij bestaat bij hij echter geen onbeklemtoonde variant *he; die variant is fonologisch in het Nederlands onmogelijk, vergelijk ook de standaarduitspraak van her- en bijv. ver-, resp. zonder en met onbeklemtoonde e. Wel heeft hij een enclitische variant ie (mnl. -i) zoals in daar loopt ie.
De datief van hij, en later binnen het Noordzee-Germaans ook de accusatief, is → hem.

hij vnw., mnl. hî, os. ofri. hī; daarnaast mnl. hie, onfrankisch hie, hē, os. ohd. oe. hē. Verder on. hann ‘hij’ (< *hānaR), vr. hōn (< *hānō), dat men wel opvat als oern. *ānaR > germ. *jainaz (zie: gene) met h onder invloed van vormen als hina, himma (anders IEW 609). — Het is moeilijk te bepalen, op welke grondvormen de verschillende vormen van hij teruggaan; eensdeels op *hī, anderdeels op *hē₂. — Voor de idg. verwanten zie: hier. — Vgl. nog J. te Winkel Ts. 20,1902, 117 en N. van Wijk Ts. 27, 1908, 38-45.

hij. Mnl. os. ofri. hî kunnen ook î (of verlengde ĭ, minder wsch.) hebben: ablaut êi: ī̆? Naast ags. os. onfr. hê vormen met ĕ, die uit ê kan verkort zijn. In het algemeen zijn bij een woord als dit grote variaties mogelijk, die het construeren van een bepaalde grondvorm ongeraden maken. Men heeft in limb. vormen de voortzetting willen zien van een onfr. hĕ. Deze zijn echter eerder uit een ouder *hër, compromisvorm van hî en ër (zie bij gene), te verklaren: de bijzonderheden bij Frings ZsfdeuMua. 1919, 136 vlgg.

heer (pers. vnw.) hij; Sermoen euver de Weurd (18e eeuw) hair, air, her, Aajdnederlands he <901-1000> < Duits er.

hij ‘persoonlijk voornaamwoord’ -> Chinees-Maleis hèy ‘persoonlijk voornaamwoord’; Javaans dialect † hèy ‘persoonlijk voornaamwoord’; Javindo hij, gij ‘persoonlijk voornaamwoord’.

Arm. -s ‘Artikel’ (z. B. mard-s ‘der Mensch’), sa ‘dieser’, ai-s ds., a-s-t ‘hier’;
phryg. σεμου(ν) ‘diesem’ (*k̑em + ōi); anders Pedersen Tochar. 259.
gr. Partikel *κε in κεῖνος und ἐκεῖνος, dor. lesb. κῆνος ‘jener’ aus *(ε)κε-ενος; daraus rückgebildet (ἐ)κεῖ ‘dort’, (ἐ)κεῖθι usw.; *k̑i̯o- in σήμερον, att. τήμερον ‘heute’ (*κι̯ᾱμερον), wonach auch *κι̯ᾱετες ‘heuer’ in σῆτες, att. τῆτες, dor. σᾶτες;
lat. -ce, ce-Partikel in ce-do ‘gib her’ (ebenso osk. ce-bnust ‘er wird hergekommen sein’), cēterus ‘der andere, der übrige’ (*cĕ + *etero-, vgl. umbr. etru ‘altero’); hi-c (*hi-ce), hīs-ce, sī-c (sī-ci-ne), illī-c, illū-c, tun-c, nun-c usw., osk. ekak ‘hanc’, ekík ‘hoc’ = pälign. eci-c, marr. iaf-c ‘eas’, esu-c ‘eo’; osk. ídí-k, umbr. ere-k ‘id’, osk. ekas-k ‘hae’, umbr. esmi-k ‘huic’, lat. ecce (wohl aus *ed-ke, s. *e Pron.-St.), osk. um -um erweitert ekk-um ‘ebenso’, nach puz ‘wie’ aus *k^u̯uti-s umgebildet ekss ‘ita’; Konglutinat e-ko- z. B. osk. ekas ‘hae’, pälign. acuf ‘hīc’, ecuc ‘huc’, ecic ‘hoc’, *e-k(e)-so- z. B. osk. exac ‘hac’;
*k̑i- in lat. cis ‘diesseits’, citer ‘diesseitig’, citrō ‘hierher’, citrā ‘dieseits’, citimus ‘nächstbefindlich’, umbr. çive ‘citra’ (St. *k̑i-u̯o-), çimu, s̀imo ‘ad citima, retro’;
air. cē ‘hier, diesseits’ (*k̑ei, vgl. ablautend Ogom coi ‘hier’, gall. κουι), cen (vgl. zum n-Suffix ahd. hina ‘weg’ usw.) ‘diesseits’ (in cen-alpande ‘cisalpinus’) und ‘ohne’, centar ‘diesseits’; gall. etic neben eti ‘auch’ könnte ebenfalls -k̑e enthalten;
anord. hānn, hann ‘er’ (*hānaR, idg. *k̑ēnos aus *k̑e-eno-s), hōn ‘sie’; asächs. hē, he, hie, ahd. hē, her ‘er’, nur Nom., ags. hē̆ ds.;
got. himma ‘huic’, hina ‘hunc’, hita n. ‘jetzt’, asächs. hiu-diga, ahd. hiu-tu ‘hoc die, heute’ (: asächs. ho-digo ds.), ahd. hiuru (*hiu-jāru) ‘heuer’, nhd. jetzt, österr. hietz(t), mhd.(*h)ie-zuo (aus *hiu + Postpos. tō ‘zu’); ahd. hina ‘weg’, nhd. hin, hinweg (vgl. air. cen); got. hiri ‘komm hierher’ (Grundform unsicher); ahd. hëra, as. her ‘hierher’; got. hēr, ahd. hiar, ags. hēr ‘hier’ (*k̑ēi-r); got. hidrē ‘hierher’, ags. hider, engl. hither ‘hierher’ (: lat.citer, citrō), nl. heden ‘heute’, ahd. hitumum, hitamun ‘erst, demum’ (: lat. citimus);
strittig, ob hierher: got. hindana ‘hinter, jenseits’, ags. asächs. hindan, ahd. hintana ‘hinten’, anord. handan ‘von jener Seite her, jenseits’, komparativisch got. hindar, ahd. hintar ‘hinter’, superlativisch got. hindumists ‘hinterster, äußerster’, ags. hindema ‘letzter’, wobei das n von *k̑i-n-t-, *k̑o-n-t dasselbe wie in ahd. hina wäre; oder mit gall. Cintugnātos ‘Erstgeborener’, air. cētne, cymr. kyntaf ‘erster’ usw. zu *ken- ‘frisch kommen, soeben sich einstellen, anfangen’ (oben S. 564) mit der Bed. ‘letzter’ = ‘novissimus’?
apr. schis (Adverb schai ‘hier’), lit. šìs (lett. šis = aksl. sь ‘dieser’), Gen. lit. šiõ, aksl. sego, Akk. Pl. aksl. sьję, fem. lit. šì (lett. šĩ) = aksl. si, Akk. Sg. f. sьjǫ, lit.šì-tas ‘dieser’ (*k̑i-to-), dazu štaĩ ‘sieh hier’ (alt šitai), apr. stas ‘der’; lit. šiañdien, lett. šùodien ‘heute’, lit. šè, lett. še ‘hier’, aksl. si-cь ‘τοιοῦτος’ usw.;
hitt. ki ‘dieses’, ki-nun ‘jetzt’ enthält *k̑i (Pedersen Hitt. 50).

WP. I 452 ff., WH. I 192 f., 208 f., 222, 390, 644 f., 855, 862, Trautmann 304, Schwyzer Gr. Gr. I 613.