haver 1 zn. ‘graansoort van het geslacht Avena’
Mnl. havere ‘haver’ in xij sister haueren (genitief) ‘12 maten haver’ [1280; CG I, 509], teerv, rogge, gerst, spelte, amer, boecweyt, raepsaet, boonen, arweten, wicken ende haver ‘tarwe, rogge, gerst, spelt, weit, boekweit, raapzaad, bonen, erwten, wikkeboontjes en haver’ [1479; MNW].
Alleen continentaal West-Germaans en Noord-Germaans: os. haƀoro (mnd. haver(e)); ohd. habaro (mhd. haber, nhd. (onder invloed van het mnd.) Hafer); me., ne. (dial.) haver (< on.); on. hafri (nzw. havre); < pgm. *habrō-.
Verdere etymologie onduidelijk. Een van de minst onbevredigende verklaringen is verband met pgm. *habra- ‘geitenbok’ (zoals overgeleverd in on. hafr en onl. *hafra- [8^e eeuw; LS]); het gewas zou dus oorspr. letterlijk ‘geitenbokskruid’ moeten hebben betekend. Pgm. *habra- is verwant met o.a. Latijn caper ‘geitenbok’, zie → capriool.
Op grond van de dialectische Noord-Germaanse varianten met -g- (hagri, hagre ‘haver’) en de Finse ontlening (zonder klankverschuiving) kaura (< kakra) ‘haver’ denkt De Vries (1977) aan verband met (eveneens alleen dialectisch) Noors hagr ‘staartharen van een paard’, zodat de plant dan zou zijn genoemd naar de behaarde punt.
Over verwanten buiten het Germaans bestaat eveneens onduidelijkheid; als er geen verband is met pgm. *habra- ‘geitenbok’, is het woord wrsch. afkomstig uit een voor-Germaanse substraattaal. NEW voert hiertoe al het argument aan dat de wilde haver (Avena fatua, waaruit de gewone haver, Avena sativa, is geteeld) al sinds de bronstijd een uitgesproken Noord-Europees landbouwgewas was.
♦ havermout zn. ‘gepelde en gebroken haver; pap hiervan’. Vnnl. havermolt ‘mout van haver’ [1532-37; MNW], havermout ‘meel, gemaakt van in de oven gedroogde en daarna gepelde haver, dat gekookt als ontbijt enz. genuttigd wordt’ [1901; WNT]. Samenstelling met → mout ‘kunstmatig gekiemd en weer gedroogd graan’. In de huidige betekenis heeft havermout niets meer met gekiemd graan te maken.

haver 1 znw. v., mnl. hāver, hāvere m. v., os. haƀoro m., ohd. habaro m., on. hafri.

m.
Etymologie is onzeker. — 1. Wegens de overeenstemming van on. hafri ‘haver’ en hafr ‘bok’ heeft men het eerste van het tweede willen afleiden: bokken zouden vooral met haver gevoerd zijn (Falk-Torp 387). Zeer onwaarschijnlijk. — 2. Naast hafri staat ogutn. hagri, nnoorw. zw. dial. hagre (> fins kaura, kakra, eestn. kaer, liv. kagr); dit woord is te verbinden met nnoorw. dial. hagr ‘staartharen van een paard’ en dan zou de haver naar de behaarde stekels benoemd zijn (vgl. Hellquist 341). Dan zou volgens H. Peterson LUÅ 1918 Nr. 31, 19 hafri evenzo te verklaren zijn: vgl. lat. capronae ‘haar op het voorhoofd’ en oi. śipra- ‘haar’. — 3. Anders weer J. Charpentier KZ 40, 1907, 436 bij oi. śaspa- ‘jong gras, graskiem’. — 4. Wood MPh 17, 1919-20, 568 vergelijkt weer osl. koprŭ ‘schermplant’, dat hij verder verbindt met heffen en dan zou het woord eigenlijk betekenen ‘iets zwellends; tros’. — 5. Specht, Idg. Dekl. 27 neemt een r-afl. van os. hōƀa, ohd. huoba ‘stuk land; hoeve’ aan en vergelijkt voor de bet. ontw. lit. dirvà ‘akker’ naast oi. dūrvā ‘gierstgras’ (zie: tarwe). — De haver avena sativa is geteeld uit de wilde haver avena fatua en komt vooral in N. Europa voor (in het gebied der Middellandse Zee werd de plant eerst relatief laat bekend en vooral als veevoer gebruikt). De archaeologie heeft geleerd, dat reeds in de bronstijd op de Deense eilanden haver verbouwd werd. Onmogelijk is het dus niet, dat de Germanen de naam van een substraatvolk hebben overgenomen. Zie Hoops, Waldbäume und Kulturpflanzen 403 vlg. — Een andere naam is evene.

haver. Indien men de germ. labiaal voor oud houdt, komt de combinatie (van Petersson Balt. u. Sl. Wortstud. 19) in aanmerking met oi. çiprā̆- ‘haar’ (vgl. Charpentier KZ. 46, 30 vlg.), lat. caprônae ‘haren op het voorhoofd’. Bij deze, ook allerminst zekere, etymologie moet men ogutn. enz. hagre als een ander woord of een zeer oude vervorming beschouwen.
Het Mnl. kent naast hāver(e) een andere benaming voor de korensoort, nl. ēven(e) v., een blijkens het klankverloop (vgl. keten) oude ontlening aan lat. avêna, = ohd. (vooral rijnl.) os. evena, evina v. ‘haver’. Misschien werd er ospr. een (uit rom. gebied ingevoerde?) haversoort mee aangeduid (zwarte haver: vgl. Teuth. evene ‘swartechtige haver’?) Zie Frings Germ. Rom. 166 vlg. — Dial. komt dit woord nog voor: W.-Vla., Sall., Tw.; Achterh. en Rijnl. ook de compromisvorm ever. — De ags. benaming is âte v. (eng. oats, zie bij erwt) die ook in ndl. diall. (Zeel., Beierl., Za., Gron., W.-Vla.) voorkomt, veelal met de bet. ‘wilde haver’ en in de vorm oot, oat, met ô < ingwaeoonse â als in moot.

haverone (DB: FV), zn. v.: wilde haver. Fr. haveron ‘wilde haver’, afl. van Ndl. haver.

Gekweekte haver | Avena sativa L.
Oot | Avena fatua L.
Vroege Haver | Aira praecox L.
Zilverhaver | Aira caryophyllea L.
Goudhaver | Trisetum flavescens (L.) Beauv.
Glanshaver | Arrhenatherum elatius (L.) Beauv. ex J. et C. Presl

Bijna alle vermelde grassen dragen het woord haver in hun naam, maar ze zijn niet alle taxonomisch met elkaar verwant en behoren tot verschillende geslachten. De bloempluimen van deze grassen lijken meestal wel op die van de Gekweekte haver, wat dan hun naam verklaart. Haver is een oud Germaans woord waarvan de originele betekenis onzeker is.

Oot is een oud woord voor de plant Haver, afgeleid van het Oudnederlandse ate of aet dat voedsel of spijs betekent. De graanvruchten van de plant werden en worden zoals die van de Gekweekte haver als veevoer gebruikt. Dit gras wordt ook Aat en Wilde haver genoemd en waarschijnlijk is de Gekweekte haver geëvolueerd uit de Wilde haver. In het Engels draagt de Gekweekte haver de naam Oat, naam die wellicht dezelfde etymologische oorsprong als Oot heeft. In 2017 werd in Duitsland de Gekweekte haver als geneeskrachtige plant van het jaar uitgeroepen.

Vroege haver, ook soms Paashaver genoemd, kan, in vergelijking met soorten van hetzelfde geslacht Aira, al vroeg in het jaar bloeien, bijvoorbeeld al in april, vandaar de naam. De aartjes van Zilverhaver zijn opvallend zilverachtig glanzend. De bloempluimen van Goudhaver hebben meestal een goudgele kleur en dat gaf aanleiding tot de naam, maar de pluimen kunnen ook al eens groen, purper of geel met purper gekleurd zijn.

Glanshaver heeft een glanzende, gladde stengel. Vroeger heette dit gras Frans raaigras, omdat dit gras voor het eerst uit zaad afkomstig uit Frankrijk gekweekt werd, maar dit gras heeft niet de eigenschappen van de soorten van het geslacht Raaigras of Lolium, zoals het Engels en het Italiaans raaigras.

(H)auver, v. — Uitspr. te Bierbeek, Reeth. — Id. als HAVER.

Haver, v. — Bijna overal. — Avena sativa L. ; fr. Avoine cultivée; vl. Gewone Haver; d. Hafer.

Havere, v. — Te Thourout en omstreken. — Id. als HAVER.

Hoever, v. — Te Brussel en omstreken, Leuven. — Id. als HAVER.

Houvere, v. — Te Asper, Huise, Singem. — Verbastering van Haver (fr. Avoine).

Hover, — Te Aalst, D’Worp, Nieuwerkerke. — Verbastering van Haver (fr. Avoine).

haver* korensoort 1280 [CG I1, 509]

Zoek dit woord op in het WNT, MNW, VMNW, ONW.