Meehelpen? Ga naar etymologieWiki
![]()
|
haven - (aanlegplaats voor schepen)Etymologische (standaard)werken
M. Philippa, F. Debrabandere, A. Quak, T. Schoonheim en N. van der Sijs (2003-2009) Etymologisch Woordenboek van het Nederlands, Amsterdamhaven zn. ‘aanlegplaats voor schepen’ P.A.F. van Veen en N. van der Sijs (1997), Etymologisch woordenboek: de herkomst van onze woorden, 2e druk, Van Dale Lexicografie, Utrecht/Antwerpenhaven* [ligplaats voor schepen] {haven(e), have 1201-1250} middelnederduits havene, oudengels hæfen(e), oudnoors hǫfn, vermoedelijk verwant met heffen (vgl. haf). J. de Vries (1971), Nederlands Etymologisch Woordenboek, Leidenhaven znw. v., mnl. hāvene, hāven v., mnd. hāvene v. m. (> nhd. hafen m.), ook have, oe. hæfen, hæfene v. (ne. haven), on. hǫfn v. — > ofra. havene, havne, nfra. havre, sedert de 12de eeuw (Valkhoff 164). — oiers cuan (< *kopno) ‘zeehaven’. Misschien is er mee te verbinden os. ohd. havan (maar eerst 1259 bekend) ‘pot’. — De etymologie levert moeilijkheden. Men verbindt wel met de groep van heffen en geeft dan aan dit woord, dat een germ.-keltische formatie zou zijn, de bet. ‘het omvattende’; een rijkelijk abstracte uitgangsbet. — Mag men denken aan een substraatwoord van een volk, dat aan de zee woonde? N. van Wijk (1936 [1912]), Franck's Etymologisch woordenboek der Nederlandsche taal, 2e druk, Den Haaghaven znw., mnl. hāvene, hāven v. = mnd. hāvene (ook hāve) v.m. (uit ’t Ndd. nhd. hafen m.), ags. hæfen (ook hæfene) v. (eng. haven), on. hǫfn v. “haven”. Vgl. in de eerste plaats ier. cuan “id.” (uan < opn). Dat germ. *χaf-nô-, *χaƀ-nô- een afl. zou zijn van mnd. haf (< nhd. haff), ofri. hef, ags. hæf, on. haf o. “zee”, is formantisch niet wsch., wegens ’t ier. woord onaannemelijk. De combinatie met hebben (haven = “de bevattende”) is een mogelijke, maar onzekere hypothese. [Dan zou haven in de eerste plaats met ohd. os. havan m. “pot” te combineeren zijn; voor de bet. hiervan vgl. ’t verwante lat. capêdo “een soort schaal of beker”.] Dat geldt ook van de vergelijking met obg. kopati “graven”, lit. kapóti “hakken”, gr. (s)kápetos “groeve, gracht” (zie schaven). C.B. van Haeringen (1936), Etymologisch woordenboek der Nederlandsche taal, Supplement, Den Haaghaven. Ohd. os. havan m. ‘pot’ = hd. hafen m.‚ ‘id.’. J. Vercoullie (1925), Beknopt etymologisch woordenboek der Nederlandsche taal, Den Haag / Genthaven v., Mnl. id. + Mhd. habene, Ags. hæfena (Eng. haven), On. hǫfn (Zw. hamn, De. havn) + Oier. cuan (d.i. *copno-); behoort bij heffen; vergel. Os. en Ohd. havan, Lat. capedo = beker. Uit Ndd. kwam Nhd. hafen. Dialectwoordenboeken en woordenboeken van variëteiten van het Nederlands
S.P.E. Boshoff en G.S. Nienaber (1967), Afrikaanse etimologieë, Die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kunshawe I: “beskutte ankerplek”; Ndl. haven (Mnl. haven(e)), Hd. hafen, Eng. haven, mntl. verb. m. On. haf en Oeng. haef, “see”. Thematische woordenboeken
G. van Berkel & K. Samplonius (2018), Nederlandse plaatsnamen verklaardhaven 'aanlegplaats voor schepen' Uitleenwoordenboeken
N. van der Sijs (2010), Nederlandse woorden wereldwijd, Den Haag; met aanvullingen uit Uitleenwoordenbank 2015haven ‘ligplaats voor schepen’ -> Oost-Jiddisch haafns, haawns ‘ligplaats voor schepen’ (uit Nederlands of Duits); Frans havre ‘zeehaven; (verouderd) kleine beschutte haven; schuilplaats’; Spaans abra ‘baai, inham’ <via Frans>; Portugees abra ‘baai met ankerplaats voor schepen’ <via Frans>; Baskisch habre ‘estuarium’ <via Frans>; Baskisch abra ‘als zeehaven bruikbare inham, baai; open, winderige plek’ <via Spaans>; Bretons havr ‘ligplaats voor schepen’ <via Frans>; Russisch gávan' ‘ligplaats voor schepen’; Oekraïens gávan' ‘ligplaats voor schepen’ <via Russisch>; Wit-Russisch gávan' ‘ligplaats voor schepen’ <via Russisch>; Papiaments haf (ouder: haaf) ‘ligplaats voor schepen’. Dateringen of neologismen
N. van der Sijs (2001), Chronologisch woordenboek: de ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, Amsterdamhaven* ligplaats voor schepen 1240 [Bern.] Idioomwoordenboeken
F.A. Stoett (1923-1925), Nederlandsche Spreekwoorden, Spreekwijzen, Uitdrukkingen en Gezegden, drie delen, 4e druk, Zutphen858. In behouden haven zijn,d.w.z. buiten alle gevaar zijn, binnen zijn, veilig zijn; in een haven zijn, waar men behouden is; eene uitdr. die natuurlijk aan het zeemansleven is ontleend. Vgl. Vondel's Vertroostinghe aen Ger. Vossius: Men klaeght, indien de kiele strant, Zie verder Sartorius I, 1, 81: t' Is, Godt sy gelooft, in behouden haven, waar herinnerd wordt aan Plautus, Aulularia, vs. 804: Jam esse in vado salutis res videtur (gewoon was in het Latijn de uitdr. in portu navigare); Winschooten, 78: In behouden haaven, oneigendlijk buiten alle gevaar sijn; Halma, 208. Voor andere plaatsen zie Ndl. Wdb. II, 1522; VI, 134; fri. yn behâlden haven wêze. 859. Alle havens schutten wind.Vroeger ook alle hagen schutten (keeren) wind, d.i. elke mededinger (bij het houden van een winkel, enz.) gaat met eenig voordeel weg, dat anderen weer moeten missen (V. Dale5, 1994). Vgl. Meyer, Spreuken, 83; Tuinman I, 373: Dat brengt geen zooden aan den dijk, in 't tegendeel: Alle hagen schutten wind; Van Eijk I, 81: Alle havens (ook wel heiningen) schutten wind, d.i. dat men er altijd in zijn beroep, nering of verdiensten bij lijden moet, wanneer er ook anderen komen, die met ons hetzelfde beoogen en beproeven. Zie verder Harrebomée III, 208; Ndl. Wdb. V, 1333; VI, 133 en vgl. De Vrijheid, 8 Febr. 1922, p. 1 k. 3: Een gewaardeerd medewerker zou het voorbeeld der R.-K. Staatspartij en der S.D.A.P. willen volgen. ‘Uitgaande van het bekende gezegde, dat alle havens wind schutten, zou een zoo groot mogelijk aantal lijsten aan te bevelen zijn’, meent hij. Syn. Alle boomen vangen wind. 1326. Er is met hem geen land (of haven) te bezeilen,d.w. eig. z. door zeilen is geen land met hem te bereiken; overdr. er is met hem niets te bereiken; niets te beginnen; niet om te gaan. Vgl. Witsen, 499 a: Landt met yemandt bezeilen: met yemandt over wegh komen, en omgaen; Winschooten, 78: Daar is geen haaven meede te beseilen, oneigendlijk: met hem is geen spit te wenden, hij deugd nergens toe; bl. 133: Daar is geen land meede te beseilen: dat is, die jongen deugd niet, daar is geen goed gaaren van te spinnen. Zie ook C. Wildsch. II, 144: De lieden zijn zo eigenwijs, dat er geen land meê te bezeilen is; Halma, 300: Men kan geen land met hem bezeilen, men kan met hem niet omgaan, of te regt raaken; Tuinman I, nal. 22: Daar is geen haven mede te bezeilen, dat zegt men van een weerbarstigen dwarskop, die noch te roer noch ter hand wil; Harreb. I, 291; Weekblad v. Het Volk, 6 Nov. 1913, p. 4: Met deze categorie moet geen land te bezeilen zijn; Ndl. Wdb. VIII, 973. In 't fri.: der is gjin lân mei him to besilen, waarvoor men in West-Vlaanderen zegt: met iemand geen kanten kunnen akkeren (De Bo, 488); vgl, ook het Zaansche: er is met hem geen goed garen te spinnen (Boekenoogen, 228 b); het Westvl. geen spit met iemand kunnen wenden (De Bo, i.v. roe; ook Van Effen, Spect. VI, 123); geen rechte voor met iemand kunnen ploegen (Joos, 96 en 103); geen rie met iemand kunnen schieten (Rutten, 187 b); Sart. II, 10, 36: men magh met hem eggen noch eeren, waarvoor men op Goeree en Overflakkee zegt: er is niet met hem te ploegen of te eggen (zie N. Taalg. XI, 306; Ndl. Wdb. III, 3965). Overige werken
Julius Pokorny (1959), Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch, Bern.kap- ‘fassen’, (Varianten s. am Schlusse); vielfach in Worten für Gefäße, kap-no-s ‘Hafen’; kap-to-s ‘gefangen’.
Ai. kapaṭī ‘zwei Handvoll’ (ṭ mind. für t), apers. ἡ καπίθη ‘δύο χοίνικες’; mit idg. e npers. časpīdan, čapsīdan, cafsīdan ‘greifen, packen’; WP. I 342 ff., WH. I 159 f., 169. Woordenboek der Nederlandsche taal (WNT) & Middelnederlandsch woordenboek (MNW) & Vroegmiddelnederlands woordenboek (VMNW) & Oudnederlands woordenboek (ONW) – alle onderdeel van de Geïntegreerde Taalbank (GTB)Zoek dit woord op in het WNT, MNW, VMNW, ONW. |