harp zn. ‘snaarinstrument’
Mnl. harpe ‘lier, citer’ [1240; Bern.].
Os. harpa (mnd. harpe); ohd. harpha (nhd. Harfe); oe. hearpe (ne. harp); on. harpa; < pgm. *harpōn-. Vanuit het Germaans ontleend als Laatlatijn harpa ‘harp’, beschreven door de 6^e-eeuwse Romeinse dichter Venantius Fortunatus, en door de Romaanse talen: Frans harpe, Spaans/Italiaans arpa.
Op grond van de vormgelijkenis is in diverse Germaanse talen (nnl., ne., nhd., on.) dialectisch de betekenis ‘grote (koren)zeef’ ontstaan. Ook os. harpa ‘martelwerktuig’ berust wrsch. op zo'n vormovereenkomst. Onwrsch. is verband met het homonieme tweede lid van on. munnharpa ‘oud wijf, kol’.
Behalve bovengenoemde Romaanse ontleningen zijn er geen duidelijke verwante woorden buiten het Germaans, en de verdere etymologie is dan ook onzeker. Er bestaat mogelijk verwantschap met Latijn corbis ‘vlechtwerk’ (zie → korf); Russisch koróbit' ‘buigen, krommen’; bij een wortel pie. *(s)kerb^(h)-, (s)kreb^(h)- ‘draaien, buigen’ (IEW 948), zodat het instrument oorspr. genoemd kan zijn naar zijn gebogen vorm of naar de gekromde vingers bij het tokkelen. Men noemt ook wel Latijn carpere ‘plukken’ en Litouws kirpti ‘afknippen’ (Hellquist), maar dat zou betekenen dat de k wel en de p niet de Germaanse klankverschuiving zou hebben ondergaan. Wrsch. is het woord ontleend aan een voor-Indo-Europese taal (Vennemann 2003).
Lit.: Vennemann 2003, par. 7.7.15

harp [Aanvullingen De Tollenaere 1969]: zie Ts 85, 234 [1969].

harp znw. v., mnl. harpe, herpe, mnd. harpe, herpe, os. harpa, ohd. harfa, oe. hearpe, on. harpa. Het instrument was reeds vroeg bij de Germanen bekend; het wordt door Venantius Fortunatus in de 5de eeuw reeds vermeld (Vgl. Meringer IF 16, 1904, 128-33). Moeilijk is de verhouding tot een woord harp te beoordelen, dat een geheel andere betekenis heeft: oe. hearpa, os. harpa ‘folterinstrument’, nnl. harp ‘zeef’, opperhd. harpfe ‘stellage om graan te drogen’. Gewoonlijk neemt men aan, dat deze betekenissen jonger zouden zijn en van die van het muziekinstrument zouden zijn afgeleid; het semantische verband is echter niet duidelijk. Misschien eerder te denken aan benamingen, die onafhankelijk van elkander door een gelijksoortige constructie ontstonden.

De etymologie is dan ook verschillend: 1. Sperber WS 3, 1912, 68-77 gaat van grondwoord *harppōn uit, dat hij met verwijzing naar zw. dial. harpa als ‘eg’ opvat en verder verbindt met on. harfr ‘eg’ (alleen als bijnaam bekend; maar vgl. nzw. nde. harv); dit woord hoort verder bij lat. carpo ‘pluk’, gr. karpós ‘vrucht’, oi. kṛpana ‘zwaard’, miers corran ‘sikkel’ (IEW 944). — Anders bij lat. corbis ‘korf’, miers corb ‘wagen’ en verder bij on. herpast ‘samentrekken’, nijsl. harpa ‘ineenknijpen’, vgl. verder gr. krambós ‘droog, verschrompeld’ (Zupitza KZ 36, 1900, 65). Ook dan kan men nog twee verschillende verklaringen geven. Gaat men uit van ‘samentrekken, schrompelen’, dan kan men denken aan een instrument, waarvan de snaren getokkeld worden, maar vergelijkt men lat. corbis, dan kan het uitgangspunt punt een ‘vlechtwerk’ geweest zijn (vgl. daarvoor de bet. ‘zeef’! van nnl. harp). — Een samenhang met lat. crepāre ‘knarsen, knetteren’ is zeker niet aan te nemen.

harp v., Mnl. harpe, Os. harpa + Ohd. harfa (Mhd. en Nhd. harfe), Ags. hearpe (Eng. harp), On. harpa (Zw. id., De. harpe): niet verder op te sporen; stellig een Germ. woord; ging in ’t Rom. over: Fr. harpe. In sommige Germ. talen heeft het w. overdrachtelijk de bet. van zeef en foltertuig.

harp ‘snaarinstrument’ -> Frans harpe ‘snaarinstrument’ Frankisch; Baskisch harpa ‘snaarinstrument’ <via Frans>; Indonesisch harpa ‘snaarinstrument’; Boeginees arapâ ‘snaarinstrument’.

Gr. κάρφος n. ‘dürres Reisig, Spreu’ (*kr̥bh-), κάρφη f. ‘trockenes Holz, Heu’, κάρφω ‘lasse einschrumpfen, dörre’, καρφαλέος ‘trocken, heiser’, καρφύ̄νεσθαι· ξηραίνεσθαι. φθείρεσθαι (u. dgl.) Hes.; κράμβος ‘eingeschrumpft, dürr, trocken’, κράμβη f. ‘Kohl’, κραμβαλέος ‘trocken, geröstet’, κρομβόω ‘brate, röste’ (assim. aus *κραμβόω);
lat. vielleicht corbis ‘Korb’ (*’geflochten’); mir. corb ‘Wagen’, wohl ursprüngl. ‘Wagenkorb’;
aisl. skorpinn ‘eingeschrumpft’, skorpna ‘schrumpfen’ (über skarpr ‘eingeschrumpft, mager usw.’, ags. scearp, ahd. scarpf ‘scharf’ s. auch S. 943 unter sker- ‘schneiden’); nas. mhd. schrimpf ‘Schramme’, mhd. schrimpfen ‘rümpfen, zusammenschrumpfen’ = aisl. skreppa ‘sich zusammenziehen, ausgleiten’, dän. skrumpe = nhd. schrumpfen, norw. skramp ‘mageres Geschöpf’, skrumpa ‘magere Kuh’, engl. shrimp ‘Knirps’ (daneben mit germ. -mm-: ags. scrimman ‘sich zusammenziehen, schrumpfen’);
(über nhd. Schärpe, bair. schärpfen ‘Gürtel’, ndl. sjerp, engl. scarf ds., spätahd. scherbe ‘Tasche’, nd. schrap ‘Tasche’, aisl. skreppa ‘Rucksack’ s. Meyer-Lübke³ 7723, Kluge-Goetze¹⁶ 653, Holthausen Awn. Wb. 257: alles aus lat. scirpea ‘Binsentasche’);
nisl. herpa-st ‘sich zusammenkrampfen’, harpa ‘kneifen’, aisl. munn-herpa ‘Hexe’, schwed. dial. harpa i hop ‘zusammenziehen’, norw. hurpe ‘altes Weib’; nhd. schweiz. harpf ‘magere Kuh, böses Weib’; hierher aisl. harpa, ags. hearpe, ahd. har(p)fa ‘Harfe’ (von der hakigen Krümmung);
ahd. (h)rimfan, rimpfan ‘rugare, contrahere’, nhd. rümpfen, mnd. rimpen ‘runzeln, krümmen’, ags. *hrimpan, ge-hrumpen ‘runzelig’, hrympel ‘Runzel’, mnd. ramp ‘Krampf’, mhd. rampf ‘Krampf’, aisl. hreppr ‘Distrikt’, norw. ramp ‘magerer Mensch’, engl. dial. rump ‘magere Kuh’; (aber norw. rump ‘abgestumpfter Berggipfel; Gesäß’, mnd. rump m. ‘Rumpf, bauchiges Gefäß’, nhd. Rumpf eher als ‘abgehauenes Stück’ zu aksl. rǫbъ ‘Lappen’, ohen S. 864 f.); daneben mit germ. -m(m)-: mnd. ram, ramme ‘Krampf’, ags. hramma m. ‘Krampf’, aisl. hrammr ‘Tatze’ (eigentlich ‘verschrumpft’); got. hramjan ‘kreuzigen’, ags. hremman ‘hindern, belästigen’, ndl. remmen ‘hemmen, bremsen’;
mit der Vokalstellung kreb-: aisl. hrapi, norw. dän. rape ‘Zwergbirke’ (‘*verkrüppelt’); zu mir. cruibhe ‘ein Baumname’ (*krobi̯o-); dann (mit der Vorstellung der gekrümmten Finger) norw. rapse ‘zusammenscharren’, nd. rapsen ‘hastig ergreifen’, ags. ge-hrespan ‘reißen’, ahd. raspōn ‘zusammenraffen’, hrespan ‘rupfen, raffen’ (sp aus ps); ohne -s: norw. rapa ‘zusammenraffen’, mnd. rapen, mhd. nhd. raffen ‘raffen’, norw. schwed. rappa ‘an sich reißen, schnappen’ = nd. rappen ds.;
aisl. hreppa ‘erhalten’, ags. hreppen ‘anrühren’, mnd. reppen ds.;
lit. skur̃bti ‘verkümmern, trauern’, lett. skurbinât ‘in die Runde drehen bis zum Schwindligwerden’, skùrbt ‘schwindlig werden’, skur̃btiês ‘sich drehen’; nasaliert lit. skramblỹs ‘kleiner dickleibiger Mensch, Zwerg’, apr. (mit p) sen-skrempūsnan f. Akk. ‘Runzel’; mit der Vokalstellung *skreb-: lit. skrembù, skrèbti ‘trocken sein oder werden’, skrebė́ti ‘rascheln (vontrockenem Stroh)’, alt skreblỹs ‘Filz’, lett. skreblis ‘einfältiger Mensch, hartgewordener (verfilzter) Pelz’;
ohne s-: lit. kremblỹs ‘eine Pilzart’ (wohl ‘runzelig’ oder ‘faltig’); mit p-: lett. krum̃pa ‘Falte’, krum̃pêt ‘einschrumpfen’, lit. krumplỹs ‘Fingerknöchel’ (auch krumslỹs, lett. krum̃slis, skrum̃slis ds., auch ‘Knorpel, Knorren’), apr. krumslus ‘Knöchel am Finger’;
russ. skórblyj ‘zusammengeschrumpft’, skorbnutь ‘sich krummen’; koróbitь ‘krümmen’, refl. ‘sich krümmen, zusammenziehen, zusammenschrumpfen’, nasal. aksl. krǫpъ ‘klein (contractus)’, krǫpě-jǫ, -ti ‘sich zusammenziehen’;
über lit. kar̃bas ‘Korb’, russ. kórob, wruss. koróba ds., apr. carbio f. ‘Mühlenkasten’, lit. kar̃bija ‘Korb’, aksl. krabьji ‘arcula’ s. Trautmann 117 f.

WP. II 588 ff.