balg zn. ‘leren zak’
Mnl. balge ‘buik’ [1287; CG II, Nat.Bl.D], als toenaam balch [1288; CG I, 1287], met enen balge ‘met een balg, zak’ [1351; MNW-P].
Os. balg ‘zak, huid, blaasbalg’ (mnd. balch ‘zak, huid, schede’ > Noord-Duits Balg ‘vervelend, stout kind’); ohd. balg ‘zak, blaasbalg’ (mhd. balc; nhd. Balg ‘huid, blaasbalg, buik’); ofri. balg (bn.) ‘in de schede’ (nfri. bealch ‘lichaam, romp, buik (van een dier)’, balge ‘blaasbalg’ (en ook balch ‘getijgeul in de Waddenzee’)); oe. bælig, belig, bylig ‘zak, buidel, peul’ (me. beli ‘buik’, belewe ‘blaasbalg’; ne. belly ‘buik’, bellows ‘blaasbalg’); on. belgr ‘leren zak, buik, blaasbalg’ (nzw. bälg; nijsl. belgur); got. balgs ‘zak’; < pgm. *balgi- ‘zak’, van pgm. *belg- ‘zwellen’, zie ook → belgen en → bolster.
Verwant met: Sanskrit barhíē ‘offerstro’; Avestisch barəziš ‘peul, kussen’ (Nieuwperzisch bāliš ‘kussen’); Oudpruisisch balsinis ‘kussen’; Russisch bóloze' ‘peul, likdoorn’; Sloveens blazína ‘kussen, matras’; Gallisch (gelatiniseerd) bulga ‘leren zak’ (zie ook → budget); Oudiers bolg ‘leren zak’ (Iers bolg ‘zak, buik, buidel’; Welsh bol, boly ‘buik, zak’; Bretons bolc'h ‘peul van vlas’); bij pie. *b^helǵ^h- ‘zwellen’, een afleiding van pie. *b^hel- ‘opblazen, opzwellen’, zie → bal 1 en → bol 1.
Kluge noemt de wortel pgm. *balgi ‘zak’ een “lautlich nicht sicher faßbares Wanderwort”, een wat de klank betreft niet te plaatsen zwerfwoord, dat oorspr. niets te maken heeft met pgm. *belg- (en dus ook niet bij pie. *b^helǵ^h- hoort). Men heeft ook gedacht aan verbinding met Grieks molgós ‘leren zak’, en verder met ohd. malahha; on. malr ‘id.’, van *molkos. Dan zou het om een niet-Indo-Europees substraatwoord gaan.
Balg is wrsch. ook het eerste lid in de samenstelling → balkenbrij.
Lit.: M. Philippa (1993) ‘Heeft een zebra een buik?’, in: OT 62b, 236

EWN: balg zn. 'leren zak' (1287)
ANTEDATERING: onl. balg 'balg, het blazen' in: tuba ... flatibus (balgun) inclyta 'trompet, door het blazen ("balgen") beroemd' [951-1000; ONW]
Later: balgen ofte blasen 'leren zakken of blazen' [1300-25; MNW-R] (EWN: 1351)
[J. Luif (2010-2018), 'Oudere dateringen van woorden uit het EWN', in: Trefwoord (bewerkt)]

balg znw., behalve in blaasbalg nog slechts vulgair en dialectisch, mnl. balch (gh) m. “zak, blaasbalg, omhulsel, vel, buik, lijf”. = ohd. balg m. “korenhuls, vel, blaasbalg” (nhd. balg), os. balg m. “zak, blaasbalg”, (ofri. balg bnw. “vaginatus”), ags. belg, bylg m. “zak, blaasbalg” (eng. belly “buik”, bellows mv. “blaasbalg”), on. belgr m. “afgestroopt vel, zak, blaasbalg”, got. balgs m. “zak”, germ. *ƀalʒi- m. Van de germ. basis ƀelʒ-, ƀalʒ-, ƀulʒ- “zwellen”, waarvan ook ndl. belgen, mnl. belghen intrans. en reflexief “boos worden”, onfr. bëlgan, -on “id.”, ohd. bëlgan gew. met sih “zwellen”, gew. “boos worden”, os. bëlgan refl. “boos worden”, ofri. bëlga (alleen het verl. deelw.), ags. bëlgan intrans. en refl. “id.”. Voor den bet. overgang “zwellen” > “boos worden” bestaan veel analogieën, o.a. ndl. zich dik maken. Belgen was nog in het Mnl. sterk; nu is van die flexie het deelwoord verbolgen nog over. Het On. kent alleen dezen vorm, bolginn, met de bet. “gezwollen”. Met schwundstufe: mnl. bolghe, ohd. os. bulga v. “leeren zak” (dat echter ook van kelt.-rom. oorsprong kan zijn, evenals ook eng. bulge “buik van “een vat”), mnl. bulghe m. “gezwel”, on. bylgja v., mnd. bulge v. “golf”. (NB. vgl. oudnnl. bolk “golf, zak” met opvallende k). Van de idg. basis bhelĝh- “zwellen” komen verder gall. bulga “sacculus scorteus”, ier. bolg “zak”, russ. bólozeń “eelt, buil, likdoorn”, serv. blàzin(j)a “peluw, kussen, veeren bed”, oi. barhíṣ- “(offer)stroo”, av. barəziš- “peluw, kussen”. De basis bhelĝh- is van bhel- afgeleid. Zie bal 1.

balg, bolg buik (van een dier, van een ton) (West-Vlaanderen). = tweede deel van blaasbalg, = hgd. balg ‘blaasbalg, buik’ = eng. bellow ‘buik’ = ono. belgr ‘zak’. ~ Iers bolg ‘zak’. ~ av. barëziš ‘peul, kussen’. ~ verbolgen. Van een basis die ook in bal en gr. phallós ‘mannelijk lid’ aanwezig is en ‘zwellen’ betekent.
De Bo 68, WVD II afl. IV 22.

balg ‘afgestroopte huid; leren zak’ -> Engels blague ‘bluf, boerenbedrog’ <via Frans>; Noors balg ‘zwaardschede’ (uit Nederlands of Nederduits); Frans blague ‘tabakszakje; (fig.) opgeblazen zaak, grap, stommiteit’; Italiaans blagueur ‘opschepper’ <via Frans>; Esperanto blagi ‘voor de gek houden’ <via Frans>.

balg ‘geul tussen zandgronden in laag water’ -> Deens balg(e) ‘geul tussen zandgronden in laag water’ (uit Nederlands of Fries).

Vielleicht arm. pelem ‘höhle, grabe’, allenfalls auch mir. belach ‘Kluft, Paß, Weg’ und kelt. *bolko-, -ā in cymr. bwlch m. ‘Spalte’, bret. boulc’h ds., mir. bolg f. (das g nach tolg ds.)?

WP. II 110; über nicht existierendes ai. bāra ‘Öffnung’ s. Wackernagel u. Debrunner KZ. 67, 171 f.

Ai. barhíš- n. ‘Streu, Opferstreu’ = av. barǝziš- n. ‘Polster, Kissen’, npers. bāliš ‘Kissen’; ai. upa-bárhaṇa-m, upa-bárhaṇī f. ‘Decke, Polster’;
Ob mit Asp.-Diss. gegen das Formans -ha- hierher ai. bárjaha-ḥ ‘Euter’?
ir. bolgaim ‘schwelle’, bolg f. ‘Blase’, bolg m. ‘Sack, Bauch, Hülse, Hose’, mir. bolgach f. ‘Beule, Blase, Blatter; Pocken’, bolgamm ‘Schluck’, cymr. bol, bola, boly ‘Bauch, Sack’, bul ‘Samenhülse’ (PL. von boly), bret. bolc’h ‘cosse de lin’, vann. pehl-en (aus *pehl-) ds., gall. bulga ‘Ledersack’ (daraus ahd. bulga ‘lederner Wasserbehälter’); gall. Belgae ‘die Zornigen’;
got. balgs m. ‘Schlauch’, aisl. belgr m. ‘abgestreifte Tierhaut, Balg, Bauch’, ahd. mhd. balg ‘Balg, Schlauch, Blasebalg, Schwertscheide’, ags. bielg, byl(i)g ‘Balg, Beutel’, engl. belly ‘Bauch’, bellows ‘Blasebalg’ (germ. *ƀalʒi- m., vgl. аpr. balsinis; vielleicht hat auch ai. barhiṣ-, av. barǝziš- idg. -i-s- als Erw. dieses i-St.);
aisl. Partiz. bolginn ‘geschwollen’, Kaus. belgja ‘aufschwellen machen’, as. ags. belgan St.-V. ‘zornig sein’, ahd. belgan ‘aufschwellen’, refl. ‘zürnen’, afries. Partiz. ovirbulgen ‘erzürnt’;
aisl. bylgja ‘Woge’, mnd. bulge ds.; *bul(h)stra- in aisl. bolstr m. ‘Kissen’, ags. bolster n. ‘Polster, Kissen’, ahd. bolstar ds., ndl. bolster ‘Fruchtbalg, Hülse’;
apr. balsinis ‘Kissen’ (*bholg̑hi-nos), pobalso ‘Pfühl’, lett. pabàlsts m. ‘Kopfkissen’ (und ‘Stütze’, s. oben S. 123); slov. blazína ‘Kissen, Matratze, Bettpfühl; Fuß- oder Handballen’ (und ‘Dachbalken, Querbaum des Schlittens, Rungstock’, s. oben S. 123), skr. blàzina ‘Kopfkissen, Polster, Federbett’; russ. bólozenь m. ‘Schwiele, Beule, Leichdorn, Hühnerauge’ (aber russ. dial. bólozno ‘dickes Brett’). Hierher wohl als ven.-ill. Lw. apr. balgnan n., alit. balgnas, lit. bal̃nas ‘Sattel’ (wohl aus ‘Kissen’). Weitere baltoslav. Formen s. oben S. 123.

WP. II 182 f., WH. I 122. Vgl. über gr. μολγός ‘Ledersack’ Vendryes BSL. 41, 134 f.