amandel [steenvrucht met eetbare pit] {1251} < vulgair latijn amandula < latijn amygdalum < grieks amugdalon [idem] < hebreeuws megedh ʼēl [vrucht van God].

amandel znw., mnl. amandel, amander, -dre v., ook mandel v., een vorm, die nog bestaat als mandel, mangel (met ng ook wvla. amangelen) en ook in den Teuth. voorkomt. Voor ’t wegvallen van den vóórtonigen klinker vgl. bij ajuin. Ndl. (a)mandel, ohd. os. mandala v. (nhd. mandel), eng. almond, on. alamandr m. zijn (gedeeltelijk indirect) ontleend uit lat. amandula, een vervorming van amygdala (gr. amugdálē “amandel”, waarop ags. magdala-trȇo o. “amandelboom” teruggaat.

ramandel, remandel, ramangel, remangel zn. m.: amandel. Wellicht door metathesis uit armandel, met n-epenthesis uit amandel. De vormen op ­-mangel, met intervocalisch ng < nd, een normaal verschijnsel in de kustdialecten.

aman’del (de, -s), 1. syn. van amandelboom*: z.a. De amandel, de tamarindebomen, het glimmende grachtwater, de schaafijsman* met zijn rood-groen karretje, ze schoten aan me voorbij (Roemer 1982: 180). - 2. vrucht van de amandelboom*. Dicht bij het huis van Ronald is een amandelboom. Ronald staat er bij. Hij ziet een rijpe amandel (A. de Vries 1957 (6): 33). - Etym.: (2) Er is gelijkenis met AN a., d.i. de vrucht van AN amandelboom, een gekweekte vruchtboom uit de Oude Wereld (Prunus amygdalus, Roosfamilie*). - Zie ook: bosamandel*.

mangel (mv.: -en): amandel; pinda; mangelpas: amandelspijs; mangelesjtampers: grote voeten. Vgl. driepit, sausje, Tsip-Tsop | Hollands/Westvlaamse populaire vorm amangel van (a)mandel < Lat. < Gr. amugdale < Hebr. meged el: vrucht van God.
Mangel is al heel lang de door-de-weekse naam geweest voor de amandel (zowel voor de vrucht, als voor de amandelvormige klieren). Daar zijn ook allerlei samenstellingen als ‘mangelpas’ (amandelspijs) uit voortgekomen. In de Amsterdamse jodenhoek kende men de amandelen wel, ze werden er tenslotte verkocht, maar de kesause mangelen (pinda’s) waren zoveel goedkoper en algemener, dat ‘mangelen’ vaak zonder ‘kesause’ ook ‘pinda’s’ aanduidde. In de opsomming van Sani van Bussum gaat het waarschijnlijk wèl over echte amandelen.

— Mangel-affaires, bij de vleet. Zelfs voor de Tip-top staat “hier mangelt men”. Tel de kesousies maar. (M. DE HOND, 1926)
— Naast Beppie was een plaatsje leeg in de bank. Rubi was niet school. Die zijn mangelen waren pas geknipt. (M. DE HOND, 1928)
— ... en de mooie lichte kraakamandelen, en de ruige cocosnoten en de doosjes blanke dadels, de zoete pruimedanten en de mangelen-met-rozijnen en de matjesvijgen en de fleurvijgen en de doffe kastanjes en de versgebrande kerçause-mangelen en ... [voor het hele citaat: zie bij ‘kokeleko’] (SANI VAN BUSSUM, 1929)
— De kinderen staan van hun stoelen op. Hun prerogatief is, dat ze pinda’s mogen eten, lekker lang-uit liggend op de grond onder de tafels, met het bordje tussen de handen. In de eerste plaats morsen ze dan niet zo met de schillen. Maar (veel belangrijker) alle mangeltjes die de volwassenen, soms werkelijk per ongeluk laten vallen, zijn voor de kleintjes. (MEYER SLUYSER, 1957)
— Mijn giraffies kunt u nasje
Mijn giraffie heeft geen poten
Maar wel mangelen en noten
Mijn giraffie is een koekje
[zo geheten naar de geel-bruin gevlekte huid van de giraffe?] (FRIDA DU BRUIN, 1990)
— Onder de linnenkast bewaarde ze in een pitrieten mandje Curaçaose mangelen en ander snoep voor me. Als ik op visite kwam, dook ik eerst onder de linnenkast naar het mandje om te kijken of er wat te snoepen viel en pas in tweede instantie gaf ik haar een pakkerd. (MAURICE FERARES, 1991)
— Enige dagen voor het feest werden ieder jaar een paar grote dozen thuisbezorgd met speciaal Pesachgebak, dat speciaal door een joodse bakker in Rotterdam was gebakken. Het waren hoofdzakelijk mangelmacronen, plevekoeken en kokosnootkransjes, allemaal gebak dat ongezuurd was en daarom op Pesach voor consumtie was toegestaan. (BERRIE ASSCHER, 1996)

amandel ‘steenvrucht met eetbare pit’ -> Indonesisch amandel ‘steenvrucht met eetbare pit’; Jakartaans-Maleis amandel ‘steenvrucht met eetbare pit’; Creools-Portugees (Ceylon) amandel ‘steenvrucht met eetbare pit’; Japans amendō ‘steenvrucht met eetbare pit’; Papiaments amandel ‘steenvrucht met eetbare pit’; Sranantongo amandra ‘steenvrucht met eetbare pit’; Karaïbisch mantala ‘steenvrucht met eetbare pit’; Surinaams-Javaans mandrah ‘steenvrucht met eetbare pit’ <via Sranantongo>.

amandel ‘amandelvormige klier in de neus-keelholte’ -> Indonesisch amandel ‘amandelvormige klier in de neus-keelholte’; Jakartaans-Maleis amandel ‘amandelvormige klier in de neus-keelholte; neuspoliepen’; Japans hentōsen ‘amandelvormige klier in de neus-keelholte, lett. platte-perzik (= amandel) klier’; Chinees biantaoxian ‘amandelvormige klier in de neus-keelholte’ <via Japans>; Papiaments amandel ‘amandelvormige klier in de neus-keelholte’.

Zoek dit woord op in het WNT, MNW, VMNW, ONW.