wrat zn. ‘huiduitwas’
Onl. wratt ‘wrat’ [ca. 1150; Claes 1994a]; mnl. wratte ‘wrat’ [1240; Bern.], algemener ‘knopvormig uitsteeksel op de huid’, ook warte, worte, in der mede selmen dicken smeeren die warten ‘daarmee moet men de wratten vaak insmeren’, So wassen .2. worten entie geliken worten van vrouwenborsten ‘evenzo groeien twee knopvormige uitsteeksels en die lijken op tepels van vrouwenborsten’ [beide 1351; MNW-P]; vnnl. wratten des fondements ‘aambeien’ [1543; MNW], wrat ‘wrat’ [1552; iWNT].
Mnd. wratte, warte; ohd. warza (nhd. Warze); ofri. warte (nfri. wart); oe. wearte, wart (ne. wart); on. varta (nzw. vårta); alle ‘wrat, knopvormig uitsteeksel op de huid’, < pgm. *wartō(n)-. Met vergelijkbare betekenis staat daarnaast *warza-, waaruit: oe. wearr ‘eeltknobbel’ en nhd. dial. Wern ‘gerstekorrel’; en pgm. *werznō-, waaruit ohd. werna, werra ‘spatader’.
Pgm. wart- is verwant met: Perzisch bālū ‘wrat’ (< Proto-Iraans *vard-); Lets ap-virde ‘abces’; Oudkerkslavisch vrědŭ ‘eczeem’ (Russisch vero. véred ‘abces’); < pie. *uord-, *uerd-. Men beschouwt pie. *uers-, *urs- (IEW 1151) meestal als nevenvorm: pgm. *warz- (met grammatische wisseling, zie boven); Latijn verrūca ‘wrat’; Sanskrit várṣman ‘top’; Litouws viršùs ‘id.’; Oudkerkslavisch vrĭchŭ ‘id.’. De oorspr. betekenis lijkt dus ‘verhoogde plek’.
De Nederlandse vorm is opmerkelijk vanwege de opgetreden r-metathese *wart- > wrat-, terwijl men bij een dergelijke vorm eigenlijk geen verandering verwacht (als in → zwart < *swarta-) of alleen een verandering van de klinker (als in → waard 1 < *werþa-, → waard 2 < *werdu- en → woord < *wurda-). Vormen zonder metathese, zoals wart(e), wert(e), wort(e), woort, komen nog wel in de dialecten voor.

wrat znw. v., mnl. wratte, worte, warte v. ‘wrat, tepel, speen’, Kiliaen werte, wratte, os. warta v. ‘tepel’ ohd. warza (nhd. warze) v. ‘wrat’, ofri. warte, oe. wearte (ne. wart), on. varta v. ‘wrat’. — Afl. van idg. wt. *u̯er ‘hogere plaats in het land of op de huid’, vgl. vla. warre ‘eelt, wrat’, oe. wearr m. ‘eelt’, ohd. werra ‘spatader’, vgl. ofri. wersene, wirsene v. ‘rimpel’, ook afr. were, oe. weler, on. vǫrr, got. wairilo ‘lip’, vgl. opr. warsus. — lat. varix ‘spatader’, varus ‘pukkel’, verruca ‘wrat’, lit. viras ‘gortigheid in varkensvlees’, oiers ferb ‘blaar, puist’ (Wood JEGPh 13, 1914, 507 en IEW 1151), waarschijnlijk ook toch. Β y-weruwelñe ‘opzwelling, huidblaar’. — > ne. wrat (sedert 1527, nu nog. dial. vgl. Bense 603).

De metathesisvorm wrat is opmerkelijk (hypercorrect?); in de dial. vinden wij woert, woort (noordholl.), wart(e), wert(e), wort(e) (vla.), wö(r)t, we(r)t (kempens), wært (goerees), zie daarvoor de taalkaart bij Heeroma Ts. 56, 1937, 260-263. — Zie verder de kaart Nr. 6 in K. Heeroma, Taalatlas van Oost-Nederl. — Voor de overname van dit woord in een deel van Mecklenburg, Pommeren en de Altmark vgl. Teuchert Sprachreste 324-5. — Met nl. kolonisten dit woord ook naar het Weichselgebied gekomen, vgl. Mitzka, Album Blancquaert 1958, 222.

wrat. Bij ags. wearr enz. (zie verweren en verweren Suppl.) wsch. ook ofri. wersene, wirsene v. ‘rimpel’.

vrat s.nw.
1. Harde, eeltagtige uitgroeisel op die vel. 2. Knobbel aan 'n boom of sy wortels.
Uit Ndl. vrat, 'n wisselvorm van wrat (1552 in bet. 1, 1726 in bet. 2).

Wrat (vroeger ook warte, met methatesis) behoort tot de familie van wort = gewas, uitwas; zie Wortel.

wrat* huiduitwas 1150 [Claes]