werpen* [gooien] {oudnederlands werpan 901-1000, middelnederlands werpen} oudsaksisch werpan, oudhoogduits werfan, oudfries werpa, oudengels weorpan, oudnoors verpa, gotisch wairpan; eventuele i.-e. verbindingen zijn onzeker.

werpen ww., mnl. werpen. = onfr. wërpan, ohd. wërfan (nhd. werfen), os. wërpan, ofri. wërpa, ags. weorpan, on. vërpa, got. waírpan “werpen”. Er is geen reden om de on. bet. “(een weefsel) opspannen” of “buigen” (aldri orpinn “door ouderdom gebogen”; vgl. on. vërpast, eng. to warp “krimpen, krom trekken”) voor ouder dan “werpen” te houden, en ook de op dit vermoeden gegronde combinatie met russ. wérba “wilg” (alg.-slav.; obg. de afl. vrŭbĭje), lit. vir̃bas “twijg”, lat. verbêna “loof en takjes van laurier e.dgl.”, gr. rábdos “roede, stok”, rémbō “ik draai rond”, hoogerop met lit. verpiù, ver̃pti “spinnen” is onwsch. Lat. verbera “slagen” is òf met verbêna òf met werpen verwant. Hoogerop vgl. event, werf (werf I sub 1) en obg. vrügą, vrěšti “werpen” (idg. wer-b-: wer-p-: wer-g-); ’t laatste heeft men ook wel direct met werpen verbonden, welks p dan door assimilatie aan den anlaut (vgl. wolf) uit idg. g^u̯ ontstaan zou zijn (minder wsch.). Gr. rīptō “ik werp” is bezwaarlijk met werpen verwant. Zie wreken.

werp ww. (enigsins verhewe)
1. Gooi, slinger. 2. Kleintjies kry.
Uit Ndl. werpen (al Mnl.).

werpen ‘gooien; jongen baren bij zoogdieren’ -> Deens varpe ‘gooien; een schip met behulp van een aan een touw bevestigd, uitgeworpen anker voorttrekken’ (uit Nederlands of Nederduits); Frans déguerpir ‘zich uit de voeten maken, afstand doen van’ Frankisch; Russisch verpovát' ‘een schip met behulp van een aan een touw bevestigd, uitgeworpen anker voorttrekken’; Papiaments † werp ‘gooien; jongen baren bij zoogdieren’.

1584. Met de muts naar iets gooien (werpen of smijten).

In de 17^de en 18^de eeuw beteekende dit: er niet naar kunnen talen, ergens niet aan behoeven te denken; het kwijt zijn; zie V. Moerk. 225; Schijnh. 430; Van Effen VI, 168; Tuinman I, 250. Tegenwoordig beteekent deze zegsw. iets trachten te verkrijgen of er een slag naar slaan; er naar gissen; zie Harreb. II, 110; Nw. School VIII, 296; Handelsblad, 22 Mei 1915 (ochtendbl.) p. 5 k. 1: Vandaar een voortdurend conflict tusschen importeurs en den fiscus. Men gooit er met de muts naar. Zoo werd een onechte oudheid door den fiscus verbazend hoog getaxeerd; Molema, 386 b; d'r is gein smieten mit de muts na, er is geen bijkomen aan, 't is ver boven of buiten mijn bereik, ik kan er niet naar talen; evenzoo bij Gunnink, 209; fri. dêr is gjin smiten mei de mûtse nei, daarover weet ik mijn groote verwondering niet uit te drukken; ook: daar is niet tegen te bolwerken; oostfri. d'r is gên schmîten mit de mütse na, 't is niet te bekomen; syn. van er is geen gooien naar (o.a. C. Wildsch. II, 144); in het fri.: hy docht er mar in smeet mei de mûtse nei, hij raadt er maar in den blinde op los, zonder iets van de zaak te weten. In den zin van ‘een gooi naar iets doen’ (vgl. n^o. 714) hoort men ook wel: ‘met zijn petje ergens naar gooien’,Ndl. Wdb. XII, 1397. wat doet vermoeden, dat de uitdr. aan het een of ander jongensspel is ontleend. Zie Ndl. Wdb. IX, 1279; Zuid-Limb.: met zijn klak naar iets slaan, zooals een jongen naar een vlinder.

2244. De teerling is geworpen,

l. le dé (ou le sort) en est jeté.

d.i. het lot is beslist, het besluit is genomen en men kan niet meer terug. De zegswijze is eene vertaling van het lat. alea jacta est, dat weder eene navolging is van het gr. ανερριφθω κυβοςErasmus emendeert alea esto jacta, de teerling zij geworpen, de kans zij gewaagd., en door Caesar gezegd is, toen hij den Rubicon overtrok; zie Sewel, 776: De teerling is geworpen, het moet 'er nu mee door, the lots are cast; Tuinman I, 263; Harreb. II, 327 a; Gron. 252; De Telegraaf, 8 Dec. 1914 (avondbl.) p. 8 k. 4; Otto, 12; Büchmann, 437. Bij Brandt, Leven v. Vondel, bl. 24: de steen was geworpen; fr. le dé en est jeté; hd. der Würfel ist gefallen; eng. the die is cast.

2449. Iemand iets voor de voeten werpen (of gooien),

d.i. iemand iets verwijten, van iets beschuldigen; eig. hem iets voorleggen (mnl. enen iet te voren leggen), waaraan men hem schuldig houdt; lat. objicere alicui aliquid. In de 17^de en 18^de eeuw iemand iets voor den neus smijten of iemand iets voor de scheenen werpen, smijten; zie voor deze laatste zegswijze Winschooten, 265; Pers, 505 a; Vondel, Palamedes, vs. 35; Gysb. Japicx, I, 74; Sewel, 698; enz. naast een voorwerp, eene beschuldiging (Pers, 503 b); vgl. hd. Vorwurf; einem etwas vorwerfen; eng. to cast s. th. in a p.'s teeth. Syn. iemand iets voor 't hoofd gooien.