Zoekresultaten

Jaarwoord generator van Genootschap Onze Taal

vragen - (informeren; verzoeken)

Etymologische (standaard)werken

M. Philippa, F. Debrabandere, A. Quak, T. Schoonheim en N. van der Sijs (2003-2009) Etymologisch Woordenboek van het Nederlands, 4 delen, Amsterdam

vragen ww. ‘informeren; verzoeken’
Onl. fragon ‘informeren’ in Ir fragadot mich, war min drut wara ‘jullie vroegen me waar mijn vriend was’ [ca. 1100; Will.]; mnl. vraghen ‘informeren; verzoeken’ in die urowen ... urageten wat er were ‘de vrouwen vroegen wat er aan de hand was’ [1201-25; VMNW], die coninc vraghede omme raet ‘de koning verzocht om advies’ [1285; VMNW].
Os. frāgon (mnd. vragen); ohd. frāgēn, frāgōn (nhd. fragen), frāhēn; ofri. fregia (nfri. freegje); alle ‘vragen’, < pgm. *frēgōn-, frēgēn-, en zonder grammatische wisseling frēhēn-. Hierbij ook het zn. *frēgō- ‘het vragen’, waaruit: mnl. vraghe (urage [1240; Bern.]); mnd. vrage; ohd. frāga (nhd. Frage); ofri. frēge.
Ablautend verwant met de wortel pgm. *freg-, waarbij drie werkwoordsstammen horen, t.w. pgm. *fregnan- ‘vragen, onderzoeken’, een sterk ww. met een presensinfix -n-, waaruit: os. fregnan; ohd. gifregnan; oe. frignan; on. fregna; got. (zonder grammatische wisseling) fraihnan; pgm. *fregjan- ‘id.’, waaruit oe. fricgan; en pgm. *fergōn-, waarvoor zie → vergen. Al deze werkwoorden hebben (oorspronkelijke) betekenissen als ‘vragen, verzoeken, onderzoeken e.d.’.
Verwant met: Latijn prex (genitief precis) ‘bede, verzoek’, waarvan precārī ‘bidden, smeken, verzoeken’ (zie ook → precair); Sanskrit prā́ś- ‘twist, ondervraging, kwestie’; Avestisch fərasā- ‘vraag’; Welsh rheg ‘gave, vloek’; < pie. *preḱ- ‘vraag’ (IEW 821). Dit is een wortelnomen; wrsch. gaat pgm. *frēh- rechtstreeks terug op de lange klinker die in sommige naamvallen voorkwam. Pgm. *fregnan- is een Germaanse afleiding van deze wortel. Uit een presensstam pie. *prḱ-sḱe- (LIV 490) is o.a. → vorsen ontstaan. Andere werkwoorden uit *preḱ-, proḱ- zijn bovendien: Litouws prašýti ‘verzoeken’; Oudkerkslavisch prositi ‘verzoeken’; Tochaars A/B prakäs/preksa ‘hij verzocht’.
Oorspr. is vragen net als in het Duits een zwak werkwoord, zoals nog te zien is aan het verl.deelw. gevraagd. De verleden tijd vroeg verschijnt voor het eerst in het Vroegnieuwnederlands en is ontstaan naar het voorbeeld van enkele sterke werkwoorden van de zesde klasse, bijv. → dragen. Zie ook → jagen, dat dezelfde verandering heeft ondergaan.
♦ vraagbaak zn. ‘raadsman; naslagwerk’. Vnnl. op toegank ter vraaghbaake van Hammon om raadt te zoeken ‘zich wendende tot het orakel van Hammon ...’ [ca. 1635; iWNT]; nnl. ‘persoon tot wie men zich wendt om raad of om antwoorden op moeilijke vragen’ in gaf my een myner Vraagbaken in overweging, of ... ‘gaf één van mijn adviseurs mij in overweging, of ...’ [1776; iWNT], ‘naslagwerk’ [1856; iWNT]. Samenstelling van de stam van vragen en baak, nevenvorm van → baken, in een overdrachtelijke betekenis ‘iemand die inlichtingen geeft, zoals een scheepsbaken informatie geeft over waar je moet varen’.

P.A.F. van Veen en N. van der Sijs (1997), Etymologisch woordenboek: de herkomst van onze woorden, 2e druk, Van Dale Lexicografie, Utrecht/Antwerpen

vragen* [verzoeken] {1201-1250} oudsaksisch fragon, fregnan, oudhoogduits fragen, oudfries fregia, oudengels frignan, oudnoors fregna, gotisch fraihnan; buiten het germ. latijn precari [smeken], litouws prašyti [vragen, verzoeken], oudkerkslavisch prositi [verzoeken], oudindisch praśna- [vraag].

J. de Vries (1971), Nederlands Etymologisch Woordenboek, Leiden

vragen ww., mnl. vrâghen, os. frāgon, ohd. frāgēn, frāhēn (nhd. fragen), ofri. frēgia ‘vragen’, naast abl. os. fregnan, oe. frignan, on. fregna, got. fraihnan. Vgl. nog os. gifrāgi, oe. gefræge, on. frægr ‘beroemd’. — Idg. wt. *perḱ vgl. av. frasā v. ‘vraag’, oi. praśná- m. ‘ondervraging, vraag’, lat. precor ‘verzoeken’, procus ‘vrijer’, osl. prositi ‘verzoeken’, lit. iter. prašaũ, prašyti ‘eisen, verzoeken’, toch. A prak-, Β prek- ‘vragen’ (IEW 822). — Zie ook: vergen, vorsen en vraag.

N. van Wijk (1936 [1912]), Franck's Etymologisch woordenboek der Nederlandsche taal, 2e druk, Den Haag

vraag znw., mnl. vrâghe v. = ohd. frâga (nhd. frage), mnd. vrâge, ofri. frêge v. “vraag”. Bij ’t ww. vragen, mnl. vrâghen, ohd. frâgên en frâhên (nhd. fragen), os. frâgon, ofri. frêgia “vragen”. Evenals os. gi-frâgi, ags. ge-fræ̂ge, on. fræ̂gr “beroemd” een dehnstufige vorm, verwant met os. frëgnan, ags. frignan, on. frëgna, got. fraíhnan “vragen”. De n was oorspr. praesensvormend. Met vorsen en vergen van de idg. basis pereḱ-, waarvan ook ier. arco “ik smeek”, lat. precor “id.”, gr. theo-própos “voorspeller” (*-proḱ-wo-), obg. prošą, prositi, lit. praszaũ, praszýti “verzoeken”, arm. harsn “verloofde, jonggehuwde, schoondochter”, oi. prac̣ná- “vraag”. Een germ. nomen actionis is ags. freht v. “orakel”, on. frêtt v. “vraag, ’t uitvorschen”.

J. Vercoullie (1925), Beknopt etymologisch woordenboek der Nederlandsche taal, Den Haag / Gent

vragen o.w., Mnl. vraghen, Os. frâgon en fregnan + Ohd. frâgên (Mhd. vrâgen, Nhd. fragen), Ags. frignan, fricgan, Ofri. frégja, On. fregna, Go. fraihnan + Skr. praçnas (= vraag), Lat. precari, Oier. -arc (= vraag), Osl. prositi ( = bidden), Lit. praszytı ( = verlangen): Idg. wrt. preǩ̃̃, waarnevens wrt. perǩ, als in vergen en vorschen.

Dialectwoordenboeken en woordenboeken van variëteiten van het Nederlands

F. Aarts (2017), Etymologisch Dictionairke vaan ’t Mestreechs, Maastricht

vraoge (ww.) vragen; Aajdnederlands fragon <1100>.

S.P.E. Boshoff en G.S. Nienaber (1967), Afrikaanse etimologieë, Die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns

vra: – (selde) vraag – , ww., nooi; verneem; versoek; Ndl. vragen (Mnl. vrāghen), Hd. fragen; hierby s.nw. Ndl./Afr. vraag (Mnl. vrāghe), Hd. frage, hou verb. m. vors II en m. verg, asook m. Lat. precor, “ek smeek”, en m. poscere, “eis”.

J. du P. Scholtz (1961), Afrikaanse woorde en uitdrukkinge - eiegoed of erfgoed?, uitgegee deur Edith H. Raidt, in: Tydskrif vir Geesteswetenskappe, pp. 235-290

Vra ww. Segsw.: Vra vir my broer, hy lieg nes ek. – Vgl. Eckart 122: Frog Brûer Keck, den (der) lüg so wal as eck. R(heinprovinz) 141: Fraget min Noaber Geck, dä lüget so wuel as eck. R. 377: Frag min Naber Jeck, de lügt ebenso wol as ek. H.

Vraag ww. Segsw.: “Wie vraag, geen ie graag.” Vgl. Eckart 121: De der fragt, will nicht geven. W. 122: De fragt, will nix geben. Ol.

Thematische woordenboeken

T. Pluim (1911), Keur van Nederlandsche woordafleidingen, Purmerend

Vragen, van den Germ. wt. freh = verzoeken, bidden; Idg. prek; vgl. ’t Lat. precari = bidden. – Een metathesis is vergen; verwant is vorschen, z. d. w.

Uitleenwoordenboeken

N. van der Sijs (2010), Nederlandse woorden wereldwijd, Den Haag; met aanvullingen uit Uitleenwoordenbank 2015

vragen ‘verzoeken’ -> Zweeds fråga ‘verzoeken’ (uit Nederlands of Nederduits); Javindo fragen ‘(na)vragen’; Negerhollands vraag, frāg, frā, vraeg ‘verzoeken’; Berbice-Nederlands fragi ‘verzoeken’; Skepi-Nederlands frag ‘verzoeken’.

Dateringen of neologismen

N. van der Sijs (2001), Chronologisch woordenboek: de ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, Amsterdam

vragen* verzoeken 1100 [Willeram]

Idioomwoordenboeken

F.A. Stoett (1923-1925), Nederlandsche Spreekwoorden, Spreekwijzen, Uitdrukkingen en Gezegden, drie delen, 4e druk, Zutphen

2479. Het vragen staat vrij, maar 't weigeren er bij.

Het eerste gedeelte van dit gezegde is in de 16^de eeuw te lezen bij Gruterus I, 121; eveneens bij V.d. Venne, Bel. Werelt, 5: 't Vragen is vry. In de 17^de eeuw wordt het volledig aangetroffen bij Vondel, Adonias, 413: Het vraegen staet ons vry, maer 't weigeren hier by; Tuinman I, 84: t Vragen staat vry; dog 't weigeren staat daar by; II, 62; Harreb. III, 79; Molema, 462: vroagen is vrei, 't waigren d'r bij, het vragen kan niemand kwalijk nemen, evenzoo goed heeft een ander vrijheid het verzoek af te slaan; fri. it freegjen is frij, en 't wegerjen der by. Voor Zuid-Nederland vgl. Antw. Idiot. 1404: vragen is vrij, maar 't weigeren staat er bij; Tuerlinckx, 711; Waasch Idiot. 724; oostfri. fragen steid frei; man 't weigern d'r by (Ten Doornk. Koolm. I, 551Vgl. Lorr. II, 1927: Helene seide: Doch vrages hem, in machs emmer niet hebben men (minder) dan sijt wederseggen doch.).

2480. Door (of met) vragen wordt men wijs.

Deze gedachte wordt ook uitgedrukt door die weten wil, moet vragen of met vragen gaat men ver (Harrebomée III, 79), welk laatste gezegde in de 16^de eeuw wordt aangetroffen bij Goedthals, 50: Met vraghen gaetmen verre, qui cerche, il trouve. In de 16^de eeuw kende men ook: veel vragens wijst zeere (Harreb. III, 307); 17^de eeuw, evenals thans: men wordt door vragen wijs (zie Vondel, Leeuwendalers, 32); vgl. verder V.d. Venne, 132 a: t Vragen maeckt kenlijk; Cats II, 166 b: Met vragen wort men wijs.... maer onwaert (onbemind); Sart. II, 3, 11: Al vraghende coemt-men te Romen; Tuinman I, 29: Met vragen komt men te Romen; (Ndl. Wdb. XIII, 995); Bierh. 9 (18^de eeuw): Het oude spreekwoord, dat zegd, met vraagen komt men te Roomen (zie Wander I, 1096 en Antw. Idiot. 1404: met vragen komde te Roomen) of door vragen wordt men wijs, of onwaard (zoo bij Gruterus II, 138; in de Prov. Comm. bl. 44: vele vragens onwaert sere); vgl. ook Wander I, 1094: durch Fragen wird man klug (aber unwerth); kol. 1098: wer vil fragt, der wirdt gelehrt, aber unwerth (oder unangenem); de vêl fragt, wart vêl wîs; mit Fragen kommt man durch die Welt; fr. en demandant ont va à Rome. Voor Zuid-Nederland vgl. Waasch Idiot. 724: met vragen wordt men wijs. (Aanv.) Mlat. si fari scimus, bene Romam pergere quimus.

2551. Naar den bekenden weg vragen,

d.w.z. zich onkundig houden, en vragen hetgeen men wel weet; gron. vroagen noa 't kundege pad (Molema, 231 b); fri. freegje nei de kindige wei; eene in de 17^de eeuw vrij gewone uitdrukking, die men o.a. vindt bij Winschooten, 365; Hooft, Warenar, vs. 1146: Jy houtje soo slech en begint nou te vraghen nae de bekende wech; Com. Vet. 121: Dan slacht ghy de potters, die nae de bekende wegh vraeghen; Coster, 542, vs. 1464; Huygens, Hofwijck, 2239; Tuinman I, 29; II, 171; Van Effen, Spect. VII, 86; Sewel, 919; Harreb. II, 447 b; Ndl. Wdb. II, 1570; Menschenw. 203; Eckart, 122: he fragt na 't kündige Patt as de Jôden; Dirksen II, 45. Volgens De Bo, 1381 beteekent de uitdr. in West-Vlaanderen: ingebeelde moeilijkheden tegen iets inbrengen. Doch ook in onzen zin komt zij voor (Tuerlinckx, 721; Waasch Idiot. 724; Antw. Idiot. 1428; 2142) naast naar de bekende bane vragen (Teirl. 99).

Overige werken

Woordenboek der Nederlandsche taal (WNT) & Middelnederlandsch woordenboek (MNW) & Vroegmiddelnederlands woordenboek (VMNW) & Oudnederlands woordenboek (ONW) – alle onderdeel van de Geïntegreerde Taalbank (GTB)

Zoek dit woord op in het WNT, MNW, VMNW, ONW.

Terug naar vorige pagina