vadem zn. ‘oude maat’
Mnl. vadem, vaem (met d-syncope) ‘lengtemaat’ in Jtem van hondert vademe lynen vij sol ‘evenzo voor een touw van 100 vadem: 7 schelling’ [1286; VMNW], 1 groten reep van 30 vadem ‘een grote hoeveelheid hout van 30 (kubieke) vadem’ [1343-46; MNW], veelal als maat voor waterdiepte, in dat schoor van der Ysselen van een vaem diep offt dieper ‘het oevergebied van de IJssel van minstens een vadem diep’ [1485; MNW], oostelijk ook wel ‘draad’; vnnl. vadem ‘lengtemaat van ca. zes voet’ [1573; Thes.].
Os. fathmos (mv.) (mnd. vadem); ohd. fadum (nhd. Faden ‘draad’); ofri. fethem (nfri. fiem); oe. fæðm (ne. fathom); on. faðmr (nzw. famn); < pgm. *faþma- ‘de zijwaarts gestrekte armen’, met in de afzonderlijke talen diverse afgeleide betekenissen als ‘afstand tussen de uiteinden van de zijwaarts gestrekte armen’, ‘(vaste) lengtemaat’, ‘omvatting, boezem, schoot’ (oe., on.) en ‘draad’ (ohd., mnd., oe.).
Pgm. *faþma- < pie. *potmo- is verwant met Proto-Keltisch *petimā ‘draad, touw’ (Oudwelsh etem ‘lint’, Gaelic aitheamh). Beide zijn afgeleid van de wortel pie. *peth₂- ‘(de armen) uitstrekken’ (LIV 478) en zo verwant met: Latijn patēre ‘openstaan, open zijn’ (zie ook → patent 1 ‘octrooi’), pandere ‘uitspreiden, openzetten’ (zie ook → expanderen en → pas 1 ‘stap’); Grieks pitnánai ‘uitbreiden’, petannūnai ‘spreiden, openen, zich verbreiden’; Avestisch pathana ‘breed’; Litouws petỹs ‘schouder, oksel’.
Het woord vadem gaat terug op de spanwijdte van een persoon met zijwaarts gestrekte armen. De precieze lengte van een vadem kon daarom enigszins variëren, net als bij andere oude lengtematen die op lichaamsdelen teruggaan, bijv. voet, el, duim. Vanaf de 17^e eeuw werd in de zeevaart vooral de zgn. Engelse vadem van ca. 1,83 meter gebruikt voor het aangeven van waterdiepte. De vadem of vaem werd ook nog lang gebruikt als inhoudsmaat (eigenlijk een kubieke vaam) voor hout. Het woord is nu in onbruik geraakt.

vadem, vaam znw. m., mnl. vādem m. ‘uitgestrekte armen, ook als maat’, os. fathmos m. mv. ‘uitgestrekte armen’, ofri. feth(e)m m. ‘vadem’, oe. fœðm m. ‘omvattende armen, omarming, bescherming, schoot, el’, on. faðmr m. ‘omarming, vadem’. In het mnl. ook reeds bet. draad’ (eig. ‘van een vadem lengte’), evenals ohd. fadam, fadum. — oiers etem (< *petemā), kymr. edau, edaf ‘draad’, gael. aitheamh ‘vadem’, behoort verder tot lat. pateō ‘openstaan’, gr. petánnumi, pitnēmi, pítnō ‘uitbreiden’, petalós ‘vlak’, av. pathana- ’wijd’, lit. pety͂s, opr. pette ‘schouder’ (IEW 824).

adem, asem. Van de dial. vormen aojəm, ôjəm, aom komen die met j niet in Gron. voor: ôjəm verder in N.-Brab. en N.-Limb. (Z.-Limb. ôm: voor de geographie van beide zie Schrijnen Isogl. 57 vlg.).
De vorm asem zal zijn grote verbreiding te danken hebben aan invloed van wasem ( mnl. âdem zowel = ‘adem’ als ‘wasem’), maar het is toch niet geraden met Frings PBB. 55, 312 vlg. daaraan uitsluitend de s toe te schrijven en de overgang -þm- > -sm- geheel te ontkennen. Vgl., behalve mnl. ommevessemen, nog zuidndl. pessem ‘kweek’ naast peem ‘id’ (>*pe-dem: vgl. peen Suppl.)
De combinatie met ier. athach is twijfelachtig; gr. atmós (ā?) is wsch. niet verwant (vgl. v.Wijk Aanv.).

vaam (zn.) draadje garen; Vreugmiddelnederlands vaem <1286>.

vaaim, zn.: lies. Door d-syncope uit vadem (zie vaam).

vaam, vaai(e)m, vuim, zn.: vadem, vaam, afstand tussen de vingertoppen bij gestrekte armen, span, afstand tussen de toppen van duim en pink; (secundair) wagenbint, touw. Door d-syncope < Mnl. vademe ‘vadem’, Os. faðmos, Oe. fæðm, E. fathom, Mnd. fâdem, Ndd. fâm, D. Faden ‘draad (een vadem lang)’. Germ. *faþma < *faþ, in b.v. Mhd. vade, Got. faþa ‘omheining’. Bij Lat. patêre ‘openstaan’.

vaam s.nw. (skeepvaart)
Lengtemaat van 1,8 meter, ongeveer die lengte van die uitgestrekte arms.
Uit Ndl. vaam (Mnl. vaem), 'n sametrekking van vadem. Reeds by Van Riebeeck (1651 - 1662) in die vorme vadem, vaâm, vaem (Boshoff - Nienaber 1967: 672).

vadem s.nw.
Vaam.
Uit Ndl. vadem (1567).
D. Faden (8ste eeu), Eng. fathom (1519).

vame (DB, I, M), fame (I), zn. v.: vadem, vaam, afstand tussen de vingertoppen bij gestrekte armen, span, afstand tussen de toppen van duim en pink. Door d-syncope < Mnl. vademe ‘vadem’. Os. faðmos, Oe. fœðm, E. fathom, Mnd. fâdem, Ndd. fâm, D. Faden ‘draad (een vadem lang)’. Germ. *faþma < *faþ, in b.v. Mhd. vade, Got. faþa ‘omheining’. Bij Lat. patêre ‘openstaan’.

Vadem bet. oorspr.: omspanning (vgl. ’t Got. fatha = omheining), en wel meer in ’t: bijzonder: met de armen; van den Germ. wt. feth, fath = uitspreiden. Een vadem is n.1. de lengte der uitgespreide armen. – Omvademen = omarmen (als maat; niet als omhelzing).

vaam* lengtemaat 1480 [HWS]

vadem* een maat 1286 [CG I2, 1172]

Av. paθana- ‘weit, breit’ (das θ nach pǝrǝθu- ds.);
gr. Aor. πετάσσαι, πετάσαι, danach πετάννῡμι ‘breite aus, öffne’, altes Präs. πίτνημι, πίτνω (aus *p_et-), πέτασμα n. ‘Vorhang’, πέτασος m. ‘breitkrempiger Hut’, πέταλος ‘ausgebreitet’, πέταλονn. ‘Platte, Blatt’, πατάνη f. ‘Schüssel’ (aus *πετάνᾱ; daraus lat. patina ds.);
lat. pateō, -ēre ‘sich erstrecken, offenstehen’; dazu pandō, -ere ‘öffne, breite aus’ (der Wechsel t : d erklärt sich durch alte athemat. Flexion nach Kuiper, Nasalpräs. 163), passus m. ‘Schritt, Klafter’; patera ‘flache Schale’ (aus patina durch Einfluß von crater ?); ob hierher petīlus ‘dünn und schmächtig’??; osk. pat[ít?] ‘patet’, patensíns ‘panderent’, volsk. Imper. an-patitu ‘*adpanditō’;
schott.-gäl. aitheamh (*eitheamh) ‘Faden’ (als Maß), = acymr. etem, ncymr. edau ds. (*petimā);
aisl. faðmr ‘Umarmung, Klafter, Faden’, FlN Fǫð, Gen. Faðar, ags. fæðm mf. ds. ‘Faden, Klafter’, engl. fathom, ahd. fadam, fadum ‘Faden’; hierher auch ags. foðer, engl. fother, nhd. Fuder?, ahd. fuodar, as. fōther, ags. fōðor ‘Wagenlast’, nhd. Fuder, aus germ. *fōðra- ‘das Umfassende’; got. faþa, mhd. vade f. ‘Zaun’ (als ‘Umfassung’); ahd. fedel-gold ‘Blattgold’ (:gr. πέταλον), fraglich ags. gold-fell ‘Goldplatte’, mhd. golt-vel ‘Goldblech’;
lit. petỹs ‘Schulter’, apr. pette f. ds.; pettis m. ‘Schaufel, Schulterblatt’;
hitt. pattar, Dat. paddani ‘Tablett (?)’.

WP. II 18, WH. II 244 f., 262, Trautmann 217.