Zoekresultaten

Jaarwoord generator van Genootschap Onze Taal

spuiten - (met kracht door een nauwe opening persen of gaan)

Etymologische (standaard)werken

M. Philippa, F. Debrabandere, A. Quak, T. Schoonheim en N. van der Sijs (2003-2009) Etymologisch Woordenboek van het Nederlands, Amsterdam

spuiten ww. ‘met kracht door een nauwe opening persen of gaan’
Mnl. dat water der in speiten ‘het water erin spuiten’ [1351; MNW], spoutet int fondament ‘spuit het in het achterste’ [1401-1500; MNW]; vnnl. spuyten ‘vocht door een nauw buisje persen’ [1573; Thes.].
Mnd. spoiten ‘spuiten’; mhd. spiuzen ‘spatten’; me. spūten ‘spatten’ (ne. spout); on. spýta ‘spuwen’.
Mogelijk een dentale afleiding bij de wortel van → spuwen, maar gezien het vocalisme (FvW) eerder een afleiding van → spuien of daardoor beïnvloed.
♦ spuit zn. ‘instrument om mee te spuiten’. Mnl. met eene speite ‘met een (medische) spuit’ [1351; MNW-P], vnnl. spuyte ‘werktuig dat vloeistof met kracht door een nauwe opening perst’ [1573; Thes.], een koperen spuit ... om vuur in 's vyants schepen te blazen [1671; iWNT voorzien II]; nnl. dan injectiespuiten [1889; Leeuwarder Courant], met als verkorting (ev.) spuitje ‘injectiespuit’ [1891; Gids 4, 396], dan iemand een spuitje (‘injectie’) geven [1930; Leidsch Dagblad]. Afleiding van spuiten.

P.A.F. van Veen en N. van der Sijs (1997), Etymologisch woordenboek: de herkomst van onze woorden, 2e druk, Van Dale Lexicografie, Utrecht/Antwerpen

spuiten* [met kracht naar buiten persen] {spoyten, speyten 1401-1500, spuyten 1573} dentaalafleiding van dezelfde stam als van spuwen.

J. de Vries (1971), Nederlands Etymologisch Woordenboek, Leiden

spuiten ww., mnl. mnd. spoiten (voor de ui² in dit woord zie nog bui, lui, schuin, stuiten), vgl. me. spūten (ne. spout) en mhd. spiutzen, spūtzen, on. spyta ‘spuwen’ een dentaal-afl. van spuwen. — Zie ook: sputteren.

Daarnaast nnl. dial. spēten, speiten ‘spuiten, spatten’, oe. *spātan, spætan ‘spuwen, spuiten’, zullen wel te verklaren zijn als affectieve klinkervarianten naast spuiten, vgl. ook spije naast spui (zie: spuien). — Van een grondvorm *spaiwtian uit te gaan, is wel wat te gewaagd.

C.B. van Haeringen (1936), Etymologisch woordenboek der Nederlandsche taal, Supplement, Den Haag

spuiten, is een voorbeeld van een inheems woord met ui², die veel voorkomt in uit het Rom. ontleende woorden: zie bij fluit Suppl. Andere ndl. woorden met ui² zijn buitelen, bui, kuieren, lui, schuin, spuien, stuiten.
Over de oorsprong van het praet. ags. spêoft, spêaft is het beter een voorzichtig stilzwijgen te bewaren.

J. Vercoullie (1925), Beknopt etymologisch woordenboek der Nederlandsche taal, Den Haag / Gent

spuiten o.w., Mnl. spoiten + Mhd. spiutzen (Nhd. speutzen), Eng. to spout, On. spýta (Zw. spüta, De. spude) daarvan zijn sputteren, Hgd. spützen, Ags. spyttan (Eng. to spit). De. spytte intensieven: z. spuwen.

Dialectwoordenboeken en woordenboeken van variëteiten van het Nederlands

F. Debrabandere (2010), Brabants etymologisch woordenboek: de herkomst van de woordenschat van Antwerpen, Brussel, Noord-Brabant en Vlaams-Brabant, Zwolle

speitsen, spaitsen, spetsen, ww.: spatten. Intensivum met ts naast Vlaams speiten ‘spatten’. Mnl. speyten, ontrond uit spoyten ‘met een spuit ergens brengen’, Vnnl. speeten met der speete ‘seringuer’ (Lambrecht), 1566 zoo dat tbloet jeghen de posten speijtte, Gent (LC). Oe. spâtan, spætan ‘spuiten, spuwen’. Met dentale uitbreiding naast Mnl. speyen, spoyen ‘sluis bedienen’ < ‘spuien’. Ablautend naast Mnl. spiën ‘spuwen’, D. speien, Ohd. spîwan, Zuidelijk spîan, Mhd. spî(w)en, Mdd. spûwen, Os., Oe. spîwan, E; to spew, On. spyja, Ndl. spuwen, Got. speiwan. Verwant met Lat. spuere ‘spuwen’, Lit. spiáuti ‘spuwen’. Idg. *(s)p(i)eu(ə), *(s)piu ‘spuwen’.

F. Debrabandere (2007), Zeeuws etymologisch woordenboek: de herkomst van de Zeeuwse woorden, Amsterdam

speten ww.: spatten; uitgieten, uitstorten; hardlopen. Variant van Vl. speiten ‘spatten, spuiten’. Mnl. speyten, ontrond uit spoyten, Vnnl. speeten met der speete ‘seringuer’ (Lambrecht), 1566 zoo dat tbloet jeghen de posten speijtte, Gent (LC). Oe. spâtan, spætan ‘spuiten, spuwen’. Met dentale uitbreiding naast Mnl. speyen, spoyen ‘sluis bedienen’ < ‘spuien’. Ablautend naast Mnl. spiën ‘spuwen’, D. speien, Ohd. spîwan, Zuidelijk spîan, Mhd. spî(w)en, Mdd. spûwen, Os., Oe. spîwan, E. to spew, On. spyja, Ndl. spuwen, Got. speiwan. Verwant met Lat. spuere ‘spuwen’, Lit. spiáuti ‘spuwen’. Idg. *(s)p(i)eu(ǝ), *(s)piu ‘spuwen’.

F. Debrabandere (2005), Oost-Vlaams en Zeeuws-Vlaams etymologisch woordenboek: de herkomst van de Oost- en Zeeuws-Vlaamse woorden, Amsterdam

speten (E, G, W, ZV), ww.: spuiten, spatten; uitgieten. Var. van speiten (zie i.v.).

speiten (G), ww.: spatten. Mnl. speyten, ontrond uit spoyten, Vnnl. speeten met der speete 'seringuer' (Lambrecht), 1566 zoo dat tbloet jeghen de posten speijtte, Gent (LC). Oe. spâtan, spætan 'spuiten, spuwen'. Met dentale uitbreiding naast Mnl. speyen, spoyen 'sluis bedienen' < 'spuien'. Ablautend naast Mnl. spiën 'spuwen', D. speien, Ohd. spîwan, Zuidelijk spîan, Mhd. spî(w)en, Mdd. spûwen, Os., Oe. spîwan, E; to spew, On. spyja, Ndl. spuwen, Got. speiwan. Verwant met Lat. spuere 'spuwen', Lit. spiáuti 'spuwen'. Idg. *(s)p(i)eu(ǝ), *(s)piu 'spuwen'.

F. Debrabandere (2002), West-Vlaams etymologisch woordenboek: de herkomst van de West-Vlaamse woorden, Amsterdam

speiten, ww.: spuiten, spatten. Mnl. speyten, ontrond < spoyten, Vroegnnl. speeten met der speete ‘seringuer’ (Lambrecht). Met dentale uitbreiding naast Mnl. speyen, spoyen ‘sluis bedienen’ < ‘spuien’. Ablautend naast Mnl. spiën spuwen’, D. speien, Ohd. spîwan, zuidelijk spîan, Mhd. spî(w)en, Mdd. spuwen, Os. spiwan, Ndl. spuwen, Oe. spîwan, E. to spew, On. spyja, Got. speiwan. Verwant met Lat. spuere ‘spuwen’, Lit. spiáuti ‘spuwen’. Idg. *(s)p(i)eu(d), *(s)piu ‘spuwen’. Afl. speite(r)link (DB, K) ‘spat’. Samenst. speitbosse (DB, K) ‘brandblustoestel’, speitlap ‘spatlap (fiets)’.

Uitleenwoordenboeken

N. van der Sijs (2010), Nederlandse woorden wereldwijd, Den Haag; met aanvullingen uit Uitleenwoordenbank 2015

spuiten ‘met kracht naar buiten persen’ -> Vastelands-Noord-Fries sproite ‘met kracht naar buiten persen’; Vastelands-Noord-Fries spuite ‘met kracht naar buiten persen’; Deens sprøjte ‘met kracht naar buiten persen’; Noors sprøyte ‘met kracht naar buiten persen’; Ambons-Maleis spoit ‘met kracht naar buiten persen’; Kupang-Maleis spoit ‘met kracht naar buiten persen’; Menadonees spoit ‘met kracht naar buiten persen’; Ternataans-Maleis spoit ‘met kracht naar buiten persen’; Berbice-Nederlands spoiti ‘met kracht naar buiten persen’; Papiaments spùit (ouder: spuit) ‘met kracht naar buiten persen’; Sranantongo spoiti ‘met kracht naar buiten persen’; Saramakkaans sipóíti ‘met kracht naar buiten persen’ <via Sranantongo>.

Dateringen of neologismen

N. van der Sijs (2001), Chronologisch woordenboek: de ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, Amsterdam

spuiten* met kracht naar buiten persen 1401-1500 [MNW]

Overige werken

Woordenboek der Nederlandsche taal (WNT) & Middelnederlandsch woordenboek (MNW) & Vroegmiddelnederlands woordenboek (VMNW) & Oudnederlands woordenboek (ONW) – alle onderdeel van de Geïntegreerde Taalbank (GTB)

Zoek dit woord op in het WNT, MNW, VMNW, ONW.

Terug naar vorige pagina