spier zn. ‘lichaamsweefsel’
Mnl. spier ‘grasspriet’, overdrachtelijk in en hadden niet bi hem een spier ‘hadden niets (nog geen grassprietje) bij zich’ [1400-50; MNW], ‘lange, spitse paal’ in dat spiertgen, dat stont upte Oistpoort, daer men die mande by plach up te halen ende neder te laten ‘het paaltje, waarmee men de mand placht op te halen en neer te laten’ [1429; MNW]; vnnl. spier ‘bepaald lichaamsweefsel’ in Doe deylde hi de spieren van de beuende zenen ‘toen scheurde hij het vlees van de lillende pezen’ [1561; iWNT zeen], De Spieren van het Hoen ‘het witte (beste, lekkerste) vlees van de kip’ [ca. 1600; iWNT] (zie ook → spierwit), Datmen al te hardt den ... Spieren Niet uyt en beelde ‘dat men de spieren niet al te duidelijk af zal beelden’ [1604; iWNT muis I], Spier is een meer-slachtigh Deel, bestaende uyt Zenuwen, Vleysch, Veselen, Aderen, Slagh-aderen, ende Vliesch [1645; iWNT].
De vroegste betekenis ‘grasspriet’ is in het Nederlands slechts spaarzaam geattesteerd, en dan vooral in de uitdrukking geen spier(tje) ‘niets’. De andere reeds Middelnederlandse betekenis ‘paal’ komt tegenwoordig onder andere nog voor als scheepsbouwterm ‘rondhout’. In beide betekenissen komt het woord duidelijk overeen met andere West- en Noord-Germaanse woorden.
Mnd. spīr ‘halm, aar; staf’; mhd. spier ‘grasspriet, aar’ (nhd. Spier ‘id.’, Spiere ‘rondhout’); nfri. spier ‘spriet, halm’; oe. spīr ‘stengel’ (ne. spire); on. spíra ‘buis, dunne boom’ (nzw. spira ‘torenspits; scepter; paal’); < pgm. *spīra-.
Geen verwante woorden buiten het Germaans. Pgm. spīr- wordt meestal in verband gebracht met de onder → spijker genoemde wortel voor ‘spits zijn’.
De betekenis ‘lichaamsweefsel, zacht vlees (van mens of dier)’, die alleen in het Nederlands voorkomt, is wellicht vanwege vormovereenkomst, bijv. via de betekenis ‘vezel’, ontstaan uit de algemeen Germaanse betekenis ‘spits voorwerp, stengel, grasspriet e.d.’. Het meervoud spieren, soms ook wel als collectivum (het) spier, duidde aanvankelijk het zachte lichaamsweefsel aan dat zich om de botten bevindt, dus zonder duidelijk fysiologisch onderscheid tussen spieren (in de moderne betekenis), zenuwen, bloedvaten, pezen e.d. Veel zichtbaar spierweefsel ging gepaard met veel lichaamskracht; in de medische, specifiekere terminologie werd spieren dan ook de benaming voor dát weefsel dat voor de lichaamsbewegingen zorgt. Deze betekenis wordt voor het eerst gevonden in het invloedrijke werk van de arts Johan van Beverwijck (1594-1647), met samenstellingen als Buyck-spieren, Borst-spieren, Oogh-spieren [1642; iWNT buikspier, borstspier, scheluw].
♦ spierwit bn. ‘zeer wit’. Vnnl. Handen wit ghelyck een spiere ‘handen zo blank als wit kippenvlees’ [1619; iWNT spier], Het spierwit vel [1626; iWNT kleeding], Een zilver-blanke hals, spier-witte lange handen [1644; iWNT appelrond]. Samenstelling van → wit en een eerste lid → spier in de Vroegnieuwnederlandse betekenis ‘het witte (beste stukje) vlees van de kip’. ♦ spiernaakt bn. ‘geheel naakt’. Nnl. in slechts zeer weinigen in hun hemt, de meesten spiernaakt [1841; Leeuwarder Courant], Spiernaakt wijst eigenlijk op iemand, die zoo weinig aan zijn ligchaam heeft, dat men de Spieren alleen ziet [1877; Navorscher]. Samenstelling van spier en → naakt, wrsch. gevormd naar analogie van spierwit, met de bijgedachte ‘zo naakt dat je de spieren van iemand ziet’.

spier 1 znw. v. ‘halm, lichaamspier, lange spiel’, mnl. spier o. ‘grashalm, spitse paal’, mnd. spīr o. ‘punt van halmen en grasstengels, aar’, oe. spīr ‘rietstengel’ (ne. spire), on. spīra ‘buis, dunne boom’. — Afl. van de idg. wt. *sp(h)ēi ‘spits’ (IEW981), zie: spijker.

spier 2 znw. v. ‘spierzwaluw’, Kiliaen spier, spiervoghel, spier-swalcke, spier-swaluwe. Komt buiten de woordenboeken van Kiliaen en Plantijn in het werkelijk taalgebruik niet voor en zal dus wel ontleend zijn aan het nhd. vgl. spierschwalbe, mhd. spīre, genoemd naar de spitse vleugels en dus hetzelfde woord als spier 1.

spier II (spierzwaluw). Dit bij Kil. en Plant. vermelde woord is uit de literatuur niet opgetekend; evenmin spiervogel en spierzwaluw.

spier (zn.) 1. lichaamsweefsel 2. stengel; Middelnederlands spier <1400-1450>.

spierke (zn.) scheut, halm; < Duits Spierzchen.

spier ‘Vroeger had de gewone man geen voorraad sterke drank in huis en zei men: “Komt eens ne keer, dan haele wij ’n spier”’, aldus een informant uit Almelo. Omstreeks 1925 werd een spier halen voor ‘een borrel halen’ ook gehoord in Groenlo in de Achterhoek. In verscheidene dialecten werd spier voorheen gebruikt voor ‘halm’, ‘spriet’ of ‘klein stukje stro’. ‘Het woord wordt, wegens de niets beduidende waarde van het voorwerp, ook gebezigd voor de kleinst mogelijke zaak of hoeveelheid’, schreef een taalkundig tijdschrift. Mogelijk wilde een spier halen dus zoveel zeggen als ‘een kleintje halen’.

[Arch. Ned. Taalk. 3:383; PJM 55]

spier ‘lichaamsweefsel’ -> Indonesisch spir ‘lichaamsweefsel’; Jakartaans-Maleis sepir ‘armspier’; Madoerees sēppīr ‘spier die aantoont dat iemand sterk moet zijn’; Menadonees spir ‘spier die aantoont dat iemand sterk moet zijn’; Papiaments spir (ouder: spier) ‘lichaamsweefsel’; Sranantongo spir ‘lichaamsweefsel; erectie’.

spier ‘lang en betrekkelijk dun rondhout, lange spar’ -> Frans dialect spîlèye, spîreléye, spîrlée ‘stuk hout, gevorkte dissel van de vooras van een wagen; plat vlak over het uiteinde van de wagenladder’.

2120. Geen spier om iets geven,

d.w.z. niets geven om iets, er zich niet om bekreunen. Onder een ‘spier’ moet men een grashalmpje verstaan, zooals blijkt uit de Teuthonista, 132: Gras, spyer, gramenTuerlinckx, 601: Stroospier, stroohalm; Rutten, 213; spier, halm; Archief III, 383: Spier, de vliem van het koren (Maastricht).. Reeds in de middeleeuwen lezen we:

 Roelant die stoute, noch Olivier
 En hadden niet bi hem een spier.

Ook in het Duitsch is kein Spierchen; nig ein Spier, Spire gebruikelijk in den zin van ‘niet het allergeringste’; zie Molema, 565; Eckart 495; Hoeufft, 563, V. Schothorst, 203; Schuerm. 657 a; Antw. Idiot. 1157; Waasch Idiot. 615; fri. gjin spier of gjin sprutsel; Ten Doornk. Koolm. III, 277: spire, spîr, eine Aehre od. ein Halm, eine Faser, etc.; fr. pas un fétu, un brin. De Jager, Lat. Versch. 86 en Ndl. Wdb. V, 595.