Meehelpen? Ga naar etymologieWiki

 

Jaarwoord generator van Genootschap Onze Taal

 

scheiden - (uiteenhalen; een huwelijk verbreken)

Etymologische (standaard)werken

M. Philippa, F. Debrabandere, A. Quak, T. Schoonheim en N. van der Sijs (2003-2009) Etymologisch Woordenboek van het Nederlands, Amsterdam

scheiden ww. ‘uiteenhalen; een huwelijk verbreken’
Onl. skēthan ‘zich afwenden, weggaan’ in thu fartheridos (lees farteridos) alla thia scethit (lees scethint) aua thi ‘u hebt allen vernietigd die van u scheiden’ [10e eeuw; W.Ps.]; mnl. scheiden ‘heengaan, weggaan; bij vonnis oordelen’ in Degone ... die uan desen hus sceden sullen ‘degenen die uit dit huis zullen weggaan’ [1236; VMNW], dat sal de here scheden bider wareden der schepenen ‘daar moet de heer over oordelen op grond van de beëdigde verklaring der schepenen’ [1254; VMNW], Doe hi uan derre werelt schit ‘toen hij van de wereld scheidde’ [1265-70; VMNW], ‘echtscheiden’ in Dat gheen man van sinen wiue. Ne sciede ‘dat geen man van zijn vrouw zal scheiden’ [1285; VMNW] en ‘eindigen’ in Sie quamen daer die pale scieden ‘zij kwamen waar de palen eindigden’ [1285; VMNW].
Os. scēthan (mnd. scheden, scheiden); ohd. sceidan (nhd. scheiden); ofri. skētha (nfri. skiede); oe. scēadan (ne. shed ‘vergieten, afwerpen’); got. skaidan; alle ‘scheiden’; < pgm. *skaiþan-/skaidan-. Het onderscheid tussen vormen met -þ- (onl., os., ohd., ofri.) en -d- (oe., got.) is ontstaan doordat de varianten van de grammatische wisseling die binnen één paradigma bestonden, zijn veralgemeend. In het Engels, Fries en Nederlands ontstond al vroeg een zwakke preteritumvorm (nnl. scheidde i.p.v. klankwettig *schied).
Verwant met: Latijn scire ‘weten’; Grieks skhízein ‘splijten, scheuren’; Sanskrit chyati ‘snijdt af’; Avestisch sā-, sya- ‘verdedigen’; Litouws šeivà ‘weefspoel’; Russisch cévka ‘id.’; Middeliers scaïlid ‘laat los’; bij de wortel pie. *sk(h)eh2i- ‘splijten’, met diverse dentaal- of andersoortige uitbreidingen. Pgm. *skaiþ- gaat terug op de nultrapafleiding pie. *skh2i-t- ‘snijden, scheiden’. Verwante dentaalafleidingen zijn Latijn scūtum; Oudpruisisch scaytan; Oudkerkslavisch štitŭ; Oudiers scíath; alle ‘schild’. Omstreden is of de wortel *skeh2i- op zijn beurt een uitbreiding is van de grondvorm *sek- ‘snijden’. Andere woorden die op dezelfde Indo-Europese wortel teruggaan zijn → ski, → schiften, → schip, → scheen en → schier.

P.A.F. van Veen en N. van der Sijs (1997), Etymologisch woordenboek: de herkomst van onze woorden, 2e druk, Van Dale Lexicografie, Utrecht/Antwerpen

scheiden* [verbinding verbreken] {sche(i)den 1220-1240} oudsaksisch skethan, oudhoogduits sceidan, oudfries sketha, oudengels sceadan, gotisch skaidan; buiten het germ. latijn scindere, grieks schizein [splijten], schazein [opensnijden], litouws skiesti [scheiden], oudindisch chinatti [hij splijt].

J. de Vries (1971), Nederlands Etymologisch Woordenboek, Leiden

scheiden ww. mnl. sceiden, scêden, os. skēthan, ohd. sceidan (nhd. scheiden), ofri. skētha, oe. scādan, got. skaidan (in het noordgerm. verloren gegaan, maar wel in afl. als skeið v. ‘weefkam, lepel’, skīð n. gekloofd stuk hout; sneeuwschoen’). — idg. wt. *skeit vgl. oiers scīath ‘schild’, osl. štitŭ naast opr. staytan (voor scaytan), lat. scutum ‘schild’ (IEW 921).

Van de idg. wt. *skei zijn de volgende afleidingen te noemen:
met dentaal
*skeit zie: scheiden
*skeid zie: schijten
met labiaal
*skeip zie: schijf
*skeib zie: schip, en schiften
met n zie: scheen
met r zie: schier 1 en schier 3.

N. van Wijk (1936 [1912]), Franck's Etymologisch woordenboek der Nederlandsche taal, 2e druk, Den Haag

scheiden ww., dial. (Antw., brab.) schee(d)en, mnl. sceiden, scêden. Algemeen west- en oostgerm. is ’t ww. *skaiþanan, *skaiðanan: ohd. sceidan (nhd. scheiden), os. skêthan, ofri. skêtha, ags. sc(e)âdan, got. skaidan “scheiden”. Hiernaast moet met ’t oog op meng. schêden “scheiden” (eng. to shed “vergieten”, ags. *scêadan < *scæ̂dan), ndl. scheiden een wgerm. *skaidian aangenomen worden. Van een idg. basis sḱ(h)i-t-, sq(h)i-t-, waarvan ook ier. sciath, obg. štitŭ, opr. scaytan (te lezen voor staytan) “schild” en lat. scûtum “id.” (ook anders verklaarbaar) kunnen komen, eventueel ook (dan heeft naast sq(h)i-t- ook q(h)i-t- bestaan) obg. čĭtą, čisti “tellen, rekenen, lezen, eeren”, lit. skaitýti “tellen”. Idg. sḱ(h)i-t-, sq(h)i-t- komt van sḱ(h)i-, sq(h)i- (zie scheen) evenals ’t meer verbreide sḱ(h)i-d-, sq(h)i-d-, waarvan lat. scindo, gr. skhízō “ik splijt”, arm. c̟tim “ritze mich”, oi. chinátti (wortel chid-) “hij splijt” en lit. ské-dżiu “ik scheid”, skëdrà “spaander”. Voor de bet. van dit woord vgl. scheen en ndl. dial. (Aalst) schijd, ohd. scît (nhd. scheit), ofri. skîd, ags. scîd (eng. shide), on. skîð o. “blok gekloofd hout” van idg. sḱ(h)i-t-, sq(h)i-t-. Misschien mogen we voor alle vormen, ook voor de oi. en arm. wel van sq(h)- uitgaan. Zonder s wellicht hierbij nog obg. cěditi “zeven”, čistŭ (met s- opr. skīstan) “rein” (zie ook heet). Zie nog afscheid, bescheid, schede, schei, schijten.

C.B. van Haeringen (1936), Etymologisch woordenboek der Nederlandsche taal, Supplement, Den Haag

scheiden. Het is niet nodig wegens meng. schêden ‘vergieten’ (dat niet dwingend een ags. *scæ̂dan veronderstelt) een wgerm. *skaidian aan te nemen. Ook ndl. scheiden is daartoe geen voldoende grond.

J. Vercoullie (1925), Beknopt etymologisch woordenboek der Nederlandsche taal, Den Haag / Gent

scheiden o.w., Mnl. sceiden + Ags. scéađan (Eng. to shed): Ug. skaiđian; daarnevens dial. scheeden, Mnl. scheden, Os. scêthan + Ohd. sceidan (Mhd. scheiden, Nhd. scheiden), Ags. scádan, Ofri. skétha, Go. skaidan: Ug. skaiđan en skaiþan + Skr. wrt. chid, Gr. skhízein, Lat. scindere, Osl. čèditi: Idg. wrt. sqhei̯d = splijten: het Germ. echter berust op Idg. wrt. sqhei̯t.

Dialectwoordenboeken en woordenboeken van variëteiten van het Nederlands

F. Aarts (2017), Etymologisch Dictionairke vaan ’t Mestreechs, Maastricht

sjeie (ww.) scheiden; Aajdnederlands skethan <901-1000>.

F. Debrabandere (2010), Brabants etymologisch woordenboek: de herkomst van de woordenschat van Antwerpen, Brussel, Noord-Brabant en Vlaams-Brabant, Zwolle

scheen 1, ww.: scheiden, afzonderen; heengaan; schiften, wrongelen. Door d-syncope uit Mnl. sceden, Vnnl. scheeden ‘scheiden’ (Kiliaan).

F. Debrabandere (2007), Zeeuws etymologisch woordenboek: de herkomst van de Zeeuwse woorden, Amsterdam

scheen ww.: scheiden, onderscheiden; dunne plekken vertonen, schiften (van stof); schiften (van melk); (om)schudden (speelkaarten). Door ­d-syncope uit Mnl. sche(e)den, Ndl. scheiden. De grondbetekenis van schiften is trouwens ook ‘scheiden’.

schelen ww.: (om)schudden (speelkaarten); schiften (melk). Hypercorrecte vorm van scheen. Vgl. Wvl. kappelen, dat eveneens deze twee betekenissen heeft.

F. Debrabandere (2005), Oost-Vlaams en Zeeuws-Vlaams etymologisch woordenboek: de herkomst van de Oost- en Zeeuws-Vlaamse woorden, Amsterdam

scheen 1 (E, G, W, ZO, ZV), ww., scherplange e: scheiden, afzonderen; heengaan. Door d-syncope uit Mnl. sceden 'scheiden'.

G.J. van Wyk (2003), Etimologiewoordeboek van Afrikaans, Stellenbosch

2skei ww.
1. Uit mekaar hou of trek. 2. 'n Huwelik ontbind, uitmekaar gaan. 3. Vertrek.
Uit Ndl. scheiden (Mnl. sceiden, sceden). Eerste optekening in Afr. in Patriotwoordeboek (1902) in die vorm sky.
Ndl. scheiden naas verskeie Germ. verwante ook verwant aan Latyn scindere en Grieks schizein 'kloof, splits'.
D. scheiden (8ste eeu).

F. Debrabandere (2002), West-Vlaams etymologisch woordenboek: de herkomst van de West-Vlaamse woorden, Amsterdam

scheen, ww., scherpl. e.: scheiden; in stukken snijden (vlees). Door d-syncope uit Mnl. scheden.

scheikeren (DB), ww.: gescheiden openspreiden (van graan, bonen, appels, om ze te laten drogen). Freq. bij de stam van scheiden.

Thematische woordenboeken

T. Pluim (1911), Keur van Nederlandsche woordafleidingen, Purmerend

Scheiden, van den Idg. wt. skhait (skhaid) = splijten, klooven; het bet. dus oorspr.: de deelen los, van elkander maken. In ’t Hgd. is Scheit nog een gekloofd hout; vgl. Scheiterhaufen = brandstapel.

W. de Vreese (1899), Gallicismen in het Zuidnederlandsch, Gent

zich scheiden. - Ofschoon scheiden in verschillende gevallen reflexief gebruikt wordt, is zich scheiden in een verband als het onderstaande onjuist: men scheidt zich niet van iemand, men scheidt van iemand. Maar in een dergelijk geval zegt men in ’t Fransch se séparer; vandaar de fout. || Toch heeft zij zich van haren zoon niet willen scheiden, vóór dat alles en ook deze laatste liefdeplicht vervuld was, ROOSES, Antw. Schildersch. 2, 79.

Uitleenwoordenboeken

N. van der Sijs (2010), Nederlandse woorden wereldwijd, Den Haag; met aanvullingen uit Uitleenwoordenbank 2015

scheiden ‘verbinding verbreken’ -> Zweeds skeda ‘verbinding verbreken, uit elkaar halen’ (uit Nederlands of Nederduits); Frans dialect † hèder ‘bemiddelen tussen de verkoper en de koper van een stuk vee’; Petjoh scheien, schejen ‘verbreken, uitscheiden, opzeggen, beëindigen; gescheiden’; Negerhollands skeid, skei, skee, skej ‘verbinding verbreken’.

Dateringen of neologismen

N. van der Sijs (2001), Chronologisch woordenboek: de ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, Amsterdam

scheiden* verbinding verbreken 1100 [Willeram]

Idioomwoordenboeken

F.A. Stoett (1923-1925), Nederlandsche Spreekwoorden, Spreekwijzen, Uitdrukkingen en Gezegden, drie delen, 4e druk, Zutphen

1480. Bij 't scheiden van de markt leert men de kooplui kennen,

d.i. iemands ware karakter blijkt, wanneer men van hem gaat scheiden; eerst bij den afloop kan men iets goeds beoordeelen; als 't op deelen aankomt, leert men de menschen kennen. ‘Myns erachtens is dit ontleent van de koopers. 't Gaat met vriendschap en genoegen toe, zo lang die op de merkt koopen, en de verkoopers leveren. Maar onder in den zak vind men de rekening. Als de merkt eindigt, kraamen de verkoopers op, en eischen geld; doch dan is 'er dikwyls niemand 't huis’ (Tuinman I, 136). De oorspr. beteekenis schijnt te zijn, dat men bij het einde, het afloopen van de (jaar)markt, als het op het verrekenen aankomt, den waren aard van de kooplui, bijv. hun royaliteit, eerlijkheid of schraapzucht, eerst leert kennen. In de middeleeuwen immers bleven de kooplui tot aan het einde der jaarmarkt; dan werd verrekend en had men natuurlijk de meeste geschillen en chicanes. Vandaar bij overdracht: dikwijls leert men iemand pas kennen, wanneer men van hem moet scheiden, wanneer het er op aankomt; zijn goede of meestal slechte eigenschappen komen dan aan den dag, zijn ware inborst blijkt dan eerst. De zegswijze wordt o.a. aangetroffen bij Poirters, Mask. 169; in de klucht van Lichte Wigger, 11 v; Gew. Weeuw. III, 11; De Brune, Bank. I, 141: Aen 't op-breken van de marct, kent-men de koop-lien, dat aldaar gelijk gesteld wordt aan: aen 't lammeren ziet-men, wat oyen vol gheweest zijn; Adagia, 40: In 't scheyden van de merckt, kentmen de cooplieden, exitus acta probat; Willem Leevend IV, 113; Brieven v. Abr. Bl. I, 265 (by 't scheiden van de markt); Paffenrode, Hopm. Ulrich (anno 1711), p. 124: In 't scheyen van de markt, zoo kent men de koopluy; Harreb. I, 435; Nkr. 15 Nov. 1913, p. 2; Waasch Idiot. 207: op 't ende van de markt, eindelijk, op den duur; Antw. Idiot. 808: op 't leste van de mert, op het laatste oogenblik; op 't schêen van de mert, op 't einde van de rekening; schertsend ook: op 't schijten van de mert; Antw. Idiot. 1835: op 't ende van de mert leerde de kooplie kennen.

1976. De schapen van de bokken scheiden

wordt gebruikt in den zin van de meisjes van de jongens, de vrouwen van de mannen scheiden, ook wel in algemeenen zin de goeden van de kwaden scheiden. De zegswijze is ontleend aan Matth. XXV, 32-42. Vgl. o.a. Harreb. I, XLV: Men moet de schapen van de bokken scheiden; Amst. 69: 't Is precies als op den dag des oordeels, de schapen zitten rechts en de bokken links; Nkr. II, 1 Maart p. 4: Verder kon hij (minister Talma) uitstekend de bokken van de schapen scheiden, trad hij bij menige verkiezing als belhamel op; De Arbeid, 27 Mei 1914, p. 1 k. 3: De R.K. arbeiders mogen niet in aanraking komen met de socialistische. De schapen moeten van de bokken gescheiden blijven; vgl. ook Nkr. V, 29 April p. 5: Door deze list rekent men de schapen van de bokken te kunnen onderscheiden; Handelsblad, 1 Dec. 1920 (A), p. 1 k. 3; Afrik. skape van die bokke skei.

Overige werken

Julius Pokorny (1959), Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch, Bern.

skē̆i- ‘schneiden, trennen, scheiden’, Erweiterung von sek-; Anlaut z. T. auch sk̑-, skh-, sk̑h-, wie auch in den Weiterbildungen, skai-to-, skoi-to- ‘Brett, Schild’; sk̑id(ǝ)-ro-, sk̑id-to- ‘gespalten’

I. Ai. chyati ‘schneidet ab’, Partiz. chāta-, chitá- ‘abgeschnitten’, Kaus. chāyayati (mit sk̑-, wie:);
av. fra-sānǝm ‘Zerstörung’, sā-, sya- ‘wehren’;
gr. σχάω (*skhǝi̯ō, Impf. ἔσχwν, Inf. κατα-σχᾶν), σχάζω (Neubildung, Schwyzer Gr. Gr. 1, 716) ‘ritze, schlitze auf’ und ‘lasse fallen, schlaff herabhangen, hemme, stehe offen’, σχάσις ‘das Ritzen, Schröpfen; Loslassen’, σχάσμα n., σχασμός m. ‘Einschnitt’, σχαστήριον ‘Lanzette, Riegel’, σχαστηρία ‘das (zur Abtrennung der Zuschauer dienende) Seil vor der Rennbahn’;
lat. sciō, scīre ‘in Erfahrung gebracht haben, wissen’ (‘scheiden, unterscheiden’), dēscīscō, -ere ‘abtrünnig werden, sich lossagen’, scīscō, -ere ‘(durch Abstimmung) entscheiden, beschließen, verordnen’ und ‘zu erfahren suchen’, plēbīscītum ‘vom Volke gefällte Entscheidung’, scītus ‘gescheit’ (wie mhd. geschīde, nhd. gescheit zu *skēi-t-);
in der Bedeutung ‘ausscheiden’ (vgl. aisl. skīta unten S. 921) mir. sceïd ‘erbricht’ (*skei-i̯e-ti, idg. *skei-), Verbaln. sceith f. (aus *sceth, idg. *ski-tā, davon:) cymr. chwydu, bret. c’houeda, mcorn. hweža ‘sich erbrechen’; aus ir. scethach ‘zum Brechen reizend’ stammt aisl. skjaðak n. ‘Taumellolch’;
mir. scïan f. ‘Messer’, (*skii̯enā) daraus cymr. ysgïen ‘Messer, Schwert’; mir. scaīlid ‘läßt los, zerstreut’ (*skǝi-l-), air. erscaīliud ‘Zerteilung’;
aisl. skeina ‘leicht verwunden’; als ‘*abgespaltenes Holzstück, u. dgl.’: mhd. schīe m. f. ‘Zaunpfahl’, ags. scīa m. ‘Schienbein’, woneben (vgl. ahd. bīa : bini ‘Biene’) germ. *ski-nō(n) in ags. scinu f., scine-bān n. ‘Schienbein’, ahd. scina ‘Schienbein’, auch ‘Nadel’, norw. skĭna ‘kleine Scheibe’; afries. skidel ‘Armknochen’ (-dla Formans); westfläm. schier ‘Holzblock’ (*skī-ro-); von ‘*unterscheiden’ aus: ahd. skērī ‘scharf, scharfsinnig’ (*skēiro-); mhd. schier ‘schnell’, Adv. ahd. skēro, skioro ‘schnell’, mhd. schier(e) ds., ‘fast’;
lett. šk’ieva ‘Spalte im Holz’ und lit. skivytas ‘Fetzen’ haben wohl v aus dv, so daß zurd-Erweiterung lit. skíedžiu, lett. šk’iežu;
aksl. cěvnica “λύρα” (eig. ‘fistula’), russ. cěvjë ‘Griff, Handhabe’ und ‘Schienbein’, cěvka ‘Spule, Röhre; Schienbein des Pferdes’, usw.; daneben mit Palatal: lit. šeivà, šaivà, lett. saiva ‘Weberspule’ (bsl. *kōi-u̯ā, *(s)kēi-u̯ā, *(s)k̑ōiu̯ā).
II. Dentalerweiterungen skē̆i-d-, -t- (d, t z. T. präsensbildend, z. T. das nominale Formans-to-):
A. Formen auf -d-; im Ar. und Arm. mit sk̑-, im Balt. mit sk-:
ai. chinátti, themat. chindati ‘schneidet ab, spaltet’, Kaus. chēdayati; chēda- m. ‘Schnitt, Abschnitt’, chitti- ‘das Spalten’ (: lat. scissiō), chidrá- ‘zersplittert’, n. ‘Spalt, Loch’, chidira- m. (lex.) ‘Axt, Schwert’ (: av. sidara-, gr. σκιδαρός, ahd. scëtar, lett. šk’idrs ‘undicht’; vollstufig lit. skied-rà); av. saēd- ‘spalten’, avahisiδyāt̰ ‘er möge zerspalten’, sidara- (leg. sidra-) n. ‘Loch, Öffnung, Riß’, a-sista- ‘nicht gespalten’, balūčī sindag ‘spalten, brechen’;
arm. c̣tim ‘ritze mich, zerkratze mir mit den Nägeln die Haut’;
gr. σχίζω ‘spalte, trenne’, σχιστός (= av. á-sista-, lat. scissus) ‘geteilt, getrennt; teilbar’, σχίδαξ ‘Splitter, Schindel’, σχίζα f. ‘Scheit’, σχινδαλμός, Koine σκινδαλμός ‘Holzsplitter’, ἀνασχινδυλεύω ‘spieße auf’; makedon. σκοῖδος ‘Behörde’;
lat. scindō, -ere, scicidī, scissum ‘schlitzen, zerreißen, spalten’; scissiō ‘das Spalten’;
mbret. squeigaff, nbret. skeja ‘schneiden’ (-ž- aus -dj-, *skidi̯ō); cymr. ysgwydd (*skeid-), corn. scuid, bret. scoaz ‘Schulterblatt’;
air. scīath ‘Schulterblatt, Schwinge’ (þ statt ð nach scīath ‘Schild’);
ohne anlaut. s- vielleicht cymr. cwys f. ‘Furche’ (*kēid-tā-);
ahd. scīzan, ags. scītan, aisl. skīta ‘scheißen’ (*’ausscheiden’), mhd. schīze f., aisl. skītr m. ‘Durchfall’; ahd. scetar ‘dünn, lückenhaft’, mhd. schiter(e) ds., nhd. (obd., schles.) schitter (*skidro- = ai. chidrá- usw);
ohne anlaut. s- vielleicht aisl. hīt f. ‘Fellsack’;
lit. skíedžiu, skíesti ‘trennen, scheiden’, Iter. skáidyti (: got. skaidan, ai. chedayati), skiedà und skiedrà, skiedarà ‘Span’, skíemenys Pl. ‘der Raum, durch welche das Weberschifflein geworfen wird’, ap-skīdęs ‘zerfranst’, paskýsti ‘sich zerstreuen’; ohne anlaut. s- (durch diss. Schwund?) wohl sukìdęs ‘zerlumpt, zerfasert’;
lett. šḱiedu, šḱiest ‘zerstreuen, vergeuden’, šḱiemeńi Pl. ‘die über den Weberhefteln sich kreuzenden Fäden’, šḱīstu, šḱīst ‘auseinanderfallen’, šḱidrs ‘undicht, dünn’, skaîda ‘Span’; über lett. šḱieva ‘Spalte’, s. oben S. 920;
damit identisch lit. skíedžiu, skíesti ‘verdünnen’, skýstas ‘dünnflüssig’, lett. skaidīt ‘Getränke verdünnen’, šḱīsts ‘dünnflüssig’ (und ‘rein, klar, keusch’), šḱīstīt ‘reinigen, säubern’, šḱīdināt ‘dünn, flüssig machen’, šḱidrs ‘dünnflüssig’; apr. skīstan Akk. ‘rein’, skīstai ‘keusch’;
aksl. čistъ ‘rein’, čistiti ‘reinigen’, čěśtǫ, čěstiti ‘reinigen’, ksl. čěditi ‘seihen’; russ. ščíryj ‘wahrhaft, echt’; vgl. auch oben S. 917;
B. Formen auf -t-:
air. scīath m. ‘Schild’, cymr. ysgwyd, abret. scoit, nbret. skoed ds. = aksl. štitъ ‘Schild’, (ursprüngl. ‘Brett’), woneben mit Abtönung apr. staytan (lies scaytan) ‘Schild’ und lat. scūtum ds.;
aisl. skīð n. ‘Scheit, Schneeschuh’ (‘Ski’), ags. scīd ‘Scheit’; ahd. scīt ‘Holzstück, Scheit’ (*skīto-), mhd. schīten ‘spalten’, schīden ‘trennen, scheiden’, geschīde ‘gescheit, schlau’, aisl. skīðī n. ‘Scheide’; ablautend mhd. scheite ‘Holzspan’ und schwundstuf. ahd. scidōn ‘scheiden’, scidunga ‘Scheidung’, mhd. schit, -des m. ‘Scheidung, Unterscheidung’;
got. skaidan ‘scheiden’, ags. scēadan ‘scheiden, zerstreuen, vergießen’ (so auch mnl. scheiden ‘Blut vergießen’); ahd. sceidan (Partiz. ki-sceitan) ‘scheiden’; aisl. skeið n. ‘Stück Raum oder Zeit, Laufbahn’, as. skēth m. ‘Unterschied’, mhd. scheit f. ‘Scheidung, Wasserscheide’; ags. scēada, mnl. schēde, as. skēðlo ‘Scheitel’, mnd. schēdel m., schēdele f. ds., ahd. sceitilo ds.;
aisl. skeið f. ‘Weberkamm’, Pl. ‘Schwertscheide’ (‘eig. die beiden Holzscheiben in dieser’), ags. skǣð, scēað, ahd. sceida ‘Schwertscheide’, auch ‘Trennung, Grenze’, as. skēðia ds., ags. sceaðel ‘Weberkamm’;
mhd. schedel ‘Schädel, auch Trockenmaß’, mnl. schedel ‘Deckel, Augenlid’ (ndl. scheel ‘Deckel’), mnd. schedel, schidele ‘Schachtel’ aus *skiþla-, idg. *ski-tlo-, eigentlich ‘(abgeschnittene) Schädeldecke’; auf einem to-Partiz. von skēit- oder skēi-d- (vgl. lat. scissus) beruht ahd. scesso ‘rupes’;
III. Labialerweiterungen:
skē̆i-p-: gr. σκοῖπος m. ‘die Grundbalken, auf denen die Ziegel ruhen’; σκί̄πων ‘Stab, Stock’ (eig. ‘*abgespaltener Ast’), σκίμπους ‘Ruhebett’ (*σκιμποπους), σκίμπω, σκίμπτω ‘füge ein’; lat. scīpiō m. ‘Stab’; s. auch S. 543 unter k̑eipo- ‘Pfahl’ und S. 930 f. skēp-; gr. σκοίψ· ψώρα Hes. (von sich ablösender Haut);
ahd. scivaro ‘Holz- oder Steinsplitter’, nhd. Schiefer, mnd. schever, mengl. scifra, nengl. shiver ‘Splitter, Stückchen’, mhd. schebe f. ‘Abfall beim Flachsbrechen’, nhd. Schäbe, engl. shive ‘Schnitte’, ferner (als ‘abgeschnittenes Stück eines Stammes’), aisl. skīfa, as. skīƀa, ahd. scība ‘Scheibe, Rolle, Walze’, nhd. Scheibe, wozu aisl. skīfa ‘spalten, in Scheiben teilen’, mnd. schīven, mhd. schīben ‘rollen, Kegel scheiben’ (Kegel schieben durch Entstellung), afries. skīvia ‘teilen’.
skei-b-: got. aisl. ags. skip n. ‘Schiff, Boot’ (‘*ausgeschnittener, gehöhlter Einbaum’), ahd. scif, scef ‘Schiff, Weberschiff’ auch ‘Gefäß’, sciphi n. ‘phiala’, mhd. schipfe ‘Schaufel, Grabscheit’; dazu (als ‘zerschneiden = verteilen’) aisl. skipa ‘zuteilen, bestimmen, ordnen’, mnd. schippen ds.; aisl. skipta ‘teilen, entscheiden, wechseln’, ags. sciftan, mnd. schiften, schichten ‘teilen, ordnen’;
lit. skiẽbti ‘auftrennen’, lett. šḱibît ‘hauen, schneiden, ästeln’.

WP. II 541 ff., WH. II 493 f., 495 f., 503, Trautmann 263 f.

Woordenboek der Nederlandsche taal (WNT) & Middelnederlandsch woordenboek (MNW) & Vroegmiddelnederlands woordenboek (VMNW) & Oudnederlands woordenboek (ONW) – alle onderdeel van de Geïntegreerde Taalbank (GTB)

Zoek dit woord op in het WNT, MNW, VMNW, ONW.

Hosted by Instituut voor de Nederlandse Taal