ruim 1 zn. ‘ruimte in schip’
Onl. rūm ‘vertrek, ruimte’ in duot iuich seluon eynan ruom ‘bezorg uzelf een vertrek’ [ca. 1100; Will.]; mnl. ruum ‘ruimte’ in dat hi ... op sijn ruym quame ‘dat hij in vrijheid kwam’ [1323; MNW], III1/2 voete ruems ‘drieënhalve voet open ruimte’ [1384; MNW], van elke rume ‘van elk scheepsruim’ [1399; MNW]; vnnl. op het ruim ‘in het open veld’ [1620; WNT], 't groote ruym ‘het luchtruim, heelal’ [1635; WNT]; nnl. op 't ruym ‘op open zee’ [1718; WNT], het ruim der kerke ‘de vrouwenruimte van de (protestantse) kerk’ [1760-67; WNT].
Os. rūm ‘ruimte’; ohd. rūm ‘ruimte’ (nhd. Raum ‘ruimte, scheepsruim’); nfri. rom, rûm; oe. rūm ‘ruimte, tijd, gelegenheid’ (ne. room ‘kamer, ruimte’); on. rúm ‘ruimte, (zit)plaats, bed’ (nzw. rum ‘ruimte, kamer’); got. rūm ‘ruimte’; < pgm. *rūma- ‘ruimte, (opslag)plaats’, substantivering van → ruim 2.
Het woord betekende oorspronkelijk ‘ruimte’ in algemene zin, een betekenis die overgegaan is op → ruimte, maar nog herkenbaar is in de combinatie luchtruim, wereldruim en nog gebruikt wordt in de betekenis ‘scheepsruim’.

ruim 2 bn. ‘wijd, vrij, veelomvattend’
Onl. eerst in plaatsnamen, met de betekenis ‘wijd, uitgestrekt’: Rumelacha ‘Ruimel (Noord-Brabant)’ [698-699; Künzel], Rumede ‘Rumt (Gelderland)’ [1148; Künzel]; mnl. So steect uwen vinger in de wonde, essi so ruum dat hiere in mach ‘Steek dan uw vinger in de wond, als die zo wijd is dat hij erin kan’ [1351; MNW], Soe hope ic rume rekeninghe ‘dan hoop ik op niet-bekrompen rekenschap’ [1470-90; MNW-R], dattet so ruum stont ‘dat hem de (ruime) keus gelaten werd’ [1479; MNW]; vnnl. Daert ruijm is neemt ment ruijm ‘waar men het breed heeft, is men royaal’ [1561; WNT], eenen rujmen tijdt ‘een geruime tijd’ [1633; WNT], een ruyme croes ‘een volle, grote kroes’ [1650-51; WNT]; nnl. ruime begrippen ‘niet-bekrompen begrippen’ [1793; WNT].
Os. rūmo (bw.) ‘wijd’ (mnd. rūm (bn.)); ohd. rūmi ‘wijd’ (mhd. rūm); ofri. rūm (nfri. rom, rûm); oe. rūm (me. room); on. rúmr (nzw. rum); got. rūms; < pgm. *rūma- ‘wijd’. Daarnaast met voorvoegsel: mnl. gerume (zie onder); mnd. gerūme ‘wijd’; ohd. girūmo (bw.) ‘bekwaam’ (nhd. geraum ‘lang van tijd’, geräumig ‘wijd’); oe. gerūme ‘wijd’.
Verwant met: Latijn rūs ‘(platte)land’ (zie ook → rustiek); Avestisch ravah- ‘vrije ruimte, vrijheid’; Oudkerkslavisch ravĭnŭ ‘effen, vlak’; Middeliers rōe ‘vlak; vlak land’; Tochaars ru- ‘openen’; bij de wortel pie. *reuh₁- ‘openen’ (IEW 874, LIV 510).
Uit de oorspronkelijke betekenis ‘wijd’ zijn de specifieke betekenissen ‘groot’, ‘open’ (ook in het ruime sop), ‘lang van tijd’ en ‘vol’, en de figuurlijke betekenissen ‘niet benauwd’ (in eerste instantie in verband met goddelijke bevrijding) en ‘niet-bekrompen’ ontstaan. Zie ook → ruimte.
♦ geruim bn. ‘vrij lang (van tijd)’. Vnnl. een geruimen tijd ‘id.’ [1796; WNT]. Afleiding van ruim met het voorvoegsel → ge- (sub g), dat hier een louter versterkende functie heeft. In het mnl. kwam het woord alleen voor in de betekenissen ‘wijd’, ‘groot, kwistig’ en ‘vrij’. Na de 17^e eeuw werd het alleen nog gebruikt in de betekenis ‘lang (van tijd)’.

ruim bnw. mnl. ruum, rûme, os. bijw. rūmo, mnd. rūm, ohd. rūmi, ofri. oe. rūm, on. rūmr, got. rūms. — Gesubstantiveerd als mnl. ruum ‘ruimte’, os. rūm, ohd. rūm (nhd. raum) ‘ruimte’, oe. rūm ‘ruimte, tijdruimte, geschikte gelegenheid’ (ne. room), on. rūm o. ‘ruimte, plaats, zitplaats, bed, positie’, got. rūms m. ‘ruimte’. — Mogelijk bij lat. rūs ‘land’, av. ravah ‘ruimte’, osl. ravĭnŭ ‘effen, vlak’, miers rōe ‘vlak land’, toch. AB ru (< *reu̯o) ‘openen’ (IEW 874); daarbij wellicht ook oi. urú-, gr. eurús ‘breed’?

Sütterlin IF 45, 1927, 308 leidt germ. *rūma van *rūgma- af, waarvan hij de stam met oi. lōka ‘open plaats, ruim’ vergelijkt. Maar het oi. woord heeft van ouds een l en behoort bij de groep van lo 1. — Zou men mogen aanknopen bij de groep van rooien 2. en dan denken aan de open plekken in het gerooide bos? Dan zou het uit zijn isolement bevrijd zijn.

ruim bijv., Mnl. ruum, Os. rûm, + Ohd. rûm (Mhd. id., Nhd. ge-raum), Ags. rúm, Ofri. id., On. rúmr (Zw. en De. rum), Go. rums + Zend. ravanh = het ruim, Lat. rus = het veld, Ier. rói (d.i. *rovesiâ) = vlakte, Osl. ravĭnŭ = vlak. Uit het adj. ontstond het subst. ruim, Eng. room (= kamer).

ruim: s.nw., b.nw., bw. en ww., “firmament/lug; pakplek in skip” (as s.nw.); “groot, oorvloedig, vol, volledig, wyd” (as b.nw. en bw.); “groter maak; leeg maak; wegpak; padgee” (as ww.); Ndl. ruim (Mnl. ruum/rume), Hd. raum, Eng. room (as b.nw. roomy), hierby Ndl. ww. ruimen (Mnl. rumen), Hd. räumen, hou misk. verb. m. Lat. rūs, “land”.

ruim: s.nw., b.nw., bw. en ww., “firmament/lug; pakplek in skip” (as s.nw.); “groot, oorvloedig, vol, volledig, wyd” (as b.nw. en bw.); “groter maak; leeg maak; wegpak; padgee” (as ww.); Ndl. ruim (Mnl. ruum/rume), Hd. raum, Eng. room (as b.nw. roomy), hierby Ndl. ww. ruimen (Mnl. rumen), Hd. räumen, hou misk. verb. m. Lat. rūs, “land”.

ruim. Een van de vele Nederlandse scheepstermen die het Russisch heeft overgenomen, is ruim 'inwendige ruimte onder het (onderste) dek, binnenste gedeelte van een schip'. De ontlening is mondeling gegaan, via de spreektaal. Het woord wordt in het Nederlands altijd voorafgegaan door het lidwoord 't, en de Russen vatten dit op als onderdeel van het woord: vandaar dat het ruim in het Russisch trjum heet. In het verleden kende men ook rjujm, zonder lidwoord, en intrjum 'in het ruim'. Uit het Russisch is trjum overgenomen door het Bulgaars en Oekraïens. In het Russische criminele jargon heeft trjum de betekenis 'gevangenis' gekregen.

128. Ruim baan maken,

den weg vrij maken van belemmeringen, een doortocht banen, alles uit den weg ruimen. De zegswijze dateert uit de 17^de eeuw; Halma, 37: Ruim baan maken, fendre la presse, se faire un passage; Sewel, 54; Ndl. Wdb. II, 809.

1971. Op groote (breede, ruime) schaal,

d.i. in het groot, uitvoerig en niet kleingeestig; ook: in menigteNdl. Wdb. III, 1174; V, 1068.. Het znw. schaal beteekent in deze uitdr. eig. ladder (lat. scalaIn dezen zin opgeteekend bij Halma i.v. échelle; schaal, meetlijn voor de gebouwen en landkaarten.); vandaar opklimmende of dalende reeks (vgl. toonladder, toonschaal); ‘lijn, die in eenige gelijke deelen verdeeld is, welke strepen, meters, roeden, graden, mijlen enz. voorstellen, en die op een plan of teekening gesteld, dient om de betrekking der afstanden en hoegrootheden op de kaart ons aangewezen, met de wezenlijke afstanden en hoegrootheden aan te duiden’ (Van Dale); vandaar dat op groote schaal de beteekenis aanneemt van in groote verhouding, in groote afmetingen, in 't groot. Ook in het fr. zegt men faire quelque chose sur une grande (large, vaste) échelle; eng. on a large scale.