rot³* [bedorven] {1407} bij het ww. rotten.

rot III bnw. Bestond reeds in 1514: dan komt ’t znw. rotheit v. voor. Rot is gevormd bij mnl. rotten (nnl. rotten) = mnd. rotten (nhd. ver-rotten) “rotten”, naast ’t meer verbreide mnl. mnd. rōten, ohd. roʒʒên, os. roton, ags. rotian (eng. to rot) “rotten, vergaan”. In ’t On. komen rotna “id.” en rotinn “verrot” voor (eng. rotten “id.” uit ̓t Ngerm.). Met ablaut ohd. rôʒên “rotten”, mnl. rôten “vlas roten” (nnl. inconsequent met één o gespeld: roten), mhd. rœʒen (nhd. rösten, dial. ook rössen e.a.vormen), mnd. rôten, eng. to ret “id.”, on. reyta “plukken, rukken”. Wsch. niet met lat. rûdus “puin” verwant, waarover zie bij gort. Veeleer is de idg. basis ru-d- evenals ru-r- (waarvan got. riurs “vergankelijk”, on. rŷrr “gering, onbeduidend”) een verlenging van den bij rooien II besproken wortel ru-.

rot 3 bijv.(bedorven), Mnl. id., Os. werkw. roton = vuil maken + Ohd. roʒʒen (Mhd. id.), Ags. roten (Eng. to rot), On. adj. rotinn (Zw. rutten, De. raadden): oorspr. onzeker.

rot II: s.nw., b.nw. en bw., bederf, ontbinding, verrotting, vrot (as s.nw.); sleg, vrot (as b.nw. en bw.); Ndl. (16e eeu) rot, hou verb. m. Ndl. ww. rotten (Mnl. rotten), Hd. rotten, Eng. rot, Afr. rot en vrot (uit verrot), asook m. Afr. (bw.) rot in verbg.: rot en kaal steel, d.w.s. “kaal, leeg, sleg”, vgl. Eng. rotten(ly).

106. Die zijn lijf (of zijn lichaam) bewaart, bewaart geen rotten appel,

d.w.z. men moet voor zijn gezondheid zorg dragen. In de 18^de eeuw komt onze zegswijze voor bij Tuinman 11, 97: Die zyn lichaam bewaart, bewaart geen rotte appelen; I, 319: Die zyn lyf bewaart, bewaart geen rotte appelen. Hiernaast bij Halma, 550: Die zyn moeders kind bewaard, bewaard geen rotten appel, qui prend soin da sa propre person, ne prend pas un soin inutile; Harreb. I, 10; Boekenoogen, 21; fri. Dy 't syn lichem biwarret, biwarret gjin rottige apel.

96. Een rotte appel in de mand maakt de geheele vrucht tot schand,

d.w.z. het kwaad is aanstekelijk, slecht gezelschap bederft goede zeden; lat. uva uvam videndo varia fit. Vgl. in het Mnl. Doct. II, 852: Die appel oec gheerne vervuult die bi verrotten appelen leght. Con. Somme, 478: Een verrotte appel onder ganse appelen verderft die ander appelen, is hi langhe daer onder; Cats I, 408: Een rotten appel in de mande maeckt oock het gave fruyt te schande; De Brune, 425: Een wrotten appel in een mand, maeckt al de reste licht tot schand; Tuinman I, 141; Harreb. I, 17 b; Waasch Idiot. 78 a: Een appel die bedorven is, schendt al wat in de korven is. Syn. is Een schurft schaap bederft de gansche kudde (zie Servilius, bl. 59; Cats I, 410; De Brune, 424; Tuinman I, 141; Harrebomée I, 454), dat ontleend is aan het lat. unius pecudis scabies totum commaculat gregem; fr. il ne faut qu une pomme pourrie pour en gâter cent autres; hd. ein fauler Apfel steekt hundert gesunde an; eng. one ill weed spoils a whole pot of pottage (zie verder Prick, bl. 9).

2484. Vroeg rijp, vroeg rot

gewoonlijk met het toevoegsel vroeg wijs, vroeg zot (16^de eeuw bij Servilius 95*: vroech wijs, out sot); ‘een kind verstandigh voor de jaren, dat ziet men dickwijls qualijck varen’ (Cats I, 453). In de 17^de eeuw bij Cats I, 453:

 Vroegh rijp, vroegh rot.
 Vroegh wijs, vroegh sot.

De Brune, 205: Haest rijp, haest rot; haest wijs, haest zot; V.d. Venne, 209: Wat vroegh rijpt, wil haest rotten; Tuinman II, 7: Vroeg ryp, vroeg rot, vroeg wys, vroeg zot. Vernuften die voor en boven hunne jaaren verstand hebben plegen vroeg te sterven, of ras te verstompen; Adagia, 67: Vroegh weys, oudt sot; W. Leevend, VIII, 235: Zoo gaat het: vroeg ryp, vroeg rot, vroeg gras, vroeg hooi!; Harreb. II, 222; III, 323; Ndl. Wdb. XIII, 1424; Erasmus CLVII. Vgl. voor 't mnl. Eggaert, 185: Alle froyt dat te vruech rijpt dat wert onbequaem. In Zuid-Nederland: Vruug groot, vruug rijp. Vruug rijp, vruug bedorven of zot (zie Antw. Idiot. 1408). In de middeleeuwen zeide men tilic peert, tilic ghuyle (knol); nd. frou hingst, frou rune; eng. soon ripe, soon rotten. Vgl. hd. Was bald reif wird, wird bald faul.