re- voorv. ‘opnieuw’
Dit is oorspr. het Latijnse voorvoegsel re-, dat al dan niet via het Frans in vele Nederlandse woorden is terechtgekomen. De betekenissen van het Latijnse voorvoegsel zijn onder meer: a) terugwaartse beweging, zoals in recēdere ‘terugtreden’, zie → reces, respicere ‘omkijken’, zie → respect; b) herstel van een eerdere toestand, zoals in recidere ‘terugvallen’, zie → recidivist, en reparāre ‘herstellen’, zie → repareren; c) herhaling, zoals in renāscī ‘opnieuw geboren worden’, zie → renaissance; d) wederkerende actie, zoals in recalcitrāre ‘terugslaan’, zie → recalcitrant, respondere ‘antwoorden’, zie → respons, en Frans (se) revancher ‘wraak nemen’, zie → revanche; e) intensivering, zoals in recitāre ‘hardop lezen’, zie → recital. Een afleiding van re- is het bijwoord retrō ‘achterwaarts, terug’, zie → retro.
In het klassiek Latijn had het voorvoegsel soms de vorm red-, bijv. in redimere (zie → rantsoen) bij emere ‘kopen’, reddere ‘teruggeven’ (zie → rente) bij dare ‘geven’, redigere ‘terugvoeren, terugdoen’ (zie → redactie) bij agere ‘in beweging zetten, doen’. Bij hetzelfde agere werd in het Laatlatijn (5^e eeuw) de afleiding reagere gevormd, zie → reageren.
Wrsch. is red- de oorspronkelijke vorm van dit voorvoegsel, maar zeker is dit niet, want de -d- kan ook ingevoerd zijn naar analogie van de vormvariatie van enkele andere voorzetsels en voorvoegsels, zoals prōd- naast prō(-) ‘voor’, antid- naast ante(-) ‘voor’, sēd naast sē ‘zonder’. Re- is uitsluitend Italisch: het komt ook voor in het Umbrisch maar kent daarbuiten geen vergelijkbare vormen.
De betekenis ‘opnieuw’ (zie boven, c) is in het klassiek Latijn nog niet zo frequent, maar werd in het Laatlatijn en vooral in de moderne Romaanse talen en het Engels de productiefste en daardoor ook in het Nederlands de meest voorkomende betekenis, zij het uitsluitend in combinatie met Romaanse woordstammen. Het is echter zelden met zekerheid te bepalen of zulke woorden zijn ontleend aan het Engels of Frans of dat zij onafhankelijk in het Nederlands zijn gevormd. Enkele van de vele voorbeelden zijn revaccineren, re-integreren, resocialiseren. Typisch Nederlands, althans in deze betekenis, is → revalidatie ‘herstel na ziekte of ongeval’. Zie ook → her-.

Re- (Lat.). Eerste lid in samenstellingen met de volgende betekenissen: 1. terug; 2. tegen; 3. her-, opnieuw; 4. om een overgang aan te duiden tot een tegengestelden toestand; 5. zonder duidelijke betekenis.

Zoek dit woord op in het WNT, MNW, VMNW, ONW.