purper zn. ‘paarsrode kleurstof’
Mnl. purper ‘purper, purperkleurig weefsel of gewaad’ in Van purpre dats ... ghedaen alse die fine ghernaten ‘van purper dat doet denken aan de fraaie granaatstenen’, met purpure ghecleet ‘gekleed in purperen gewaden’ [beide 1285; VMNW].
Ontleend via Latijn purpura ‘purper’ aan Grieks porphúrā ‘purperslak; purperkleurstof; purperen kleed of gewaad’, van onzekere verdere herkomst.
De kleurstof purper werd in de oudheid gewonnen uit een bepaalde slakkensoort, de purperslak (Murex brandaris), en was zeer kostbaar. Er bestaat een heel scala van purpertinten, variërend van paars tot vermiljoen en afhankelijk van de hoeveelheid blauw die de kleurstof bevat. In de klassieke tijd neigde de kleur purper waarschijnlijk meer naar vermiljoen-rood. Binnen de rooms-katholieke kerk is paars-purper de kleur die bij het bisschopsambt hoort, terwijl de meer vermiljoen-rode variant gebruikt wordt voor de kleding van kardinalen; dat laatste verklaart het woord (het) kardinaalspurper ‘kardinaalsmantel’. Met purper wordt in onze tijd meestal een helderpaarse kleur bedoeld; in het NN is het woord → paars gebruikelijker.

purper znw. o., mnl. purper m. purpure v. ‘purper, kostbare stof, staatsiekleed’, evenals mnd. purper, purpur ‘purper, zijden stof’, laat-ohd. purpura, mhd. purpur, purper (nhd. purpur), oe. purpure ‘kostbaar kleed’, on. purpura, purpuri m. ‘purperstof’ < lat. porpura ‘purperkleur’ < gr. porphýra ‘purperslak, de daaruit gemaakte kleurstof, daarmee geverfde stof’. — Een dissimilatie-vorm is oe. purple ‘purpergekleurd’, ne. purple.

purper (slot). Reeds ags. purpl ‘purperen’ (of purple v. ‘purperen kleed’?) = eng. purple (vgl. v.Wijk Aanv.). Wegens het vroege voorkomen eerder uit het Lat. dan het Fr.

purpel, pulper, pilper, zn., bn.: purper, paars. Met Brabantse r/l-wisseling uit purper, ook wel door dissimilatie. Pilper door ontronding.

Purper. Deze verfstof werd reeds in de vroege oudheid vervaardigd, naar het heet ’t eerst door de Phoeniciërs. Dit volk maakte het purper uit de schelpdieren der Middellandsche zee, vooral uit de z.g. purperslakken, welke uit een klier het vocht afzonderen, waarvan de verfstof bereid wordt. Deze kleur gold voor de schoonste, die de Ouden kenden, zoodat purperen kleederen (mantels, enz.) alleen door de hoogsten des lands gedragen mochten worden. Zoo beteekent nog heden de uitdrukking: “met het purper bekleed worden”, of “het purper verkrijgen”: tot kardinaal verkozen worden. Tegenwoordig maakt men purper uit de orseille (een soort van zeemos) en uit bestanddeelen van de teer; dit purper is beter dan het slakkenpurper.

purper ‘paarsrode kleur’ -> Fries purper ‘paarsrode kleur’; Negerhollands purpur ‘paarsrode kleur’; Papiaments † purpe ‘paarsrode kleur’; Sranantongo porpru ‘paarsrode kleur’.

Zoek dit woord op in het WNT, MNW, VMNW, ONW.