Meehelpen? Ga naar etymologieWiki

 

Jaarwoord generator van Genootschap Onze Taal

 

portie - (deel, hoeveelheid)

Etymologische (standaard)werken

M. Philippa, F. Debrabandere, A. Quak, T. Schoonheim en N. van der Sijs (2003-2009) Etymologisch Woordenboek van het Nederlands, Amsterdam

portie zn. ‘deel, hoeveelheid’
Mnl. porcie, portie ‘deel, aandeel’ in Jc (God) ben vwe porcie ende v schat ‘Ik ben het u toekomend deel en uw schat’ [1265-70; VMNW], hare porcie ende aendeel van den costen [1439; MNW overliden]; vnnl. porcie, portie ‘hoeveelheid eten’ in tconvents porci ‘de portie eten die het klooster verstrekt’ [1503; MNW], ‘aandeel in te verrichten werk’ in dat elck sijn porcie voldoe [1521; WNT], ‘iemand toekomend deel van een bedrag’ in de portie van gelde [1535; WNT], ‘onbepaalde hoeveelheid, partij’ in een portie porceleinen ‘een partij porselein’ [1623; WNT], een maegere portie [1648; WNT].
Ontleend, zowel via Frans portion ‘portie eten’ [13e eeuw; TLF], ouder ook al porcïon ‘deel’ [1226-27; TLF], als rechtstreeks, aan Latijn portiō (genitief -iōnis) ‘deel, aandeel’, een woord dat via de vaste verbinding prō portiōne ‘naar verhouding’ < prō *partiōne de overgebleven variant is van een verdwenen zn. *partiō ‘verdeling, onderverdeling’, verwant met pars (genitief partis) ‘deel’, zie → part. Voor prō portiōne zie ook hieronder.
♦ proportie ‘evenredigheid, verhouding; afmeting’. Mnl. proporcie ‘verhouding’ in mengyng eniger dyngen van proporcië ‘mengsel van een aantal dingen in de juiste verhouding’ [1477; Teuth.]; vnnl. proporcie ‘verhouding, aandeel, evenredig aandeel’ en nae proporcie ‘naar evenredigheid’ [1599; Kil.], ‘afmeting’ in schoon van ghedaente ende seer juyst van proportie (ornamenten) ‘mooi om te zien en zeer juist van afmeting’ [1658; WNT]. Ontleend, zowel via Frans proportion ‘evenredige verhouding’ [1370-72; TLF], ‘verhouding in afmetingen’ [1265; TLF], als rechtstreeks aan Latijn prōportiō (genitief -iōnis) ‘verhouding’, een zn. dat ontstaan is uit de oudere verbinding prō portiōne ‘naar verhouding’, zie → pro- en zie hierboven.

P.A.F. van Veen en N. van der Sijs (1997), Etymologisch woordenboek: de herkomst van onze woorden, 2e druk, Van Dale Lexicografie, Utrecht/Antwerpen

portie [(aan)deel] {portie, porcie 1265-1270} < oudfrans portion < latijn portionem, 4e nv. van portio, verwant met pars (2e nv. partis) [deel].

J. de Vries (1971), Nederlands Etymologisch Woordenboek, Leiden

portie znw. v., mnl. portie, porcie, met een gewijzigde uitgang uit fra. portion < lat. portio.

N. van Wijk (1936 [1912]), Franck's Etymologisch woordenboek der Nederlandsche taal, 2e druk, Den Haag

portie znw., reeds mnl. Uit fr. portion of lat. portio met gewijzigden uitgang (vgl. passie). Ook elders is ’t lat. resp. fr. woord ontleend.

Dialectwoordenboeken en woordenboeken van variëteiten van het Nederlands

F. Aarts (2017), Etymologisch Dictionairke vaan ’t Mestreechs, Maastricht

poortie (zn.) portie; Vreugmiddelnederlands portie <1265-1270> < Frans portion.

F. Debrabandere (2010), Brabants etymologisch woordenboek: de herkomst van de woordenschat van Antwerpen, Brussel, Noord-Brabant en Vlaams-Brabant, Zwolle

posie, pose, sposie, zn. v.: portie; schotel, gerecht. Ook Vlaams. Met s-anticipatie spoossie. Volgens de bet. wellicht uit Mnl. portie, porcie ‘aandeel’. Fr. portion < Lat. portio. De r is dan geassimileerd aan de s. Maar de lange o in posie is dan wel vreemd. Veeleer verwachten we uit portie de vorm possie. Volgens een normale klankwettige evolutie beantwoordt potie aan Mnl. pocie, pocioen ‘drankje’ < Fr. potion < Lat. potio ‘drank’. Ongetwijfeld is er woordverwarring ontstaan. De Zeeuwse vorm is wel possie ‘deel, part’ < portie.

F. Debrabandere (2007), Zeeuws etymologisch woordenboek: de herkomst van de Zeeuwse woorden, Amsterdam

possie, posje zn. v.: portie, part, deel. Door assimilatie rs > ss uit portie, uitgesproken porsie. Mnl. portie, porcie ‘aandeel’. Fr. portion < Lat. portio. Wvl. en Ovl. hebben evenwel potie, posie, dat naar de klank [po:si] een andere verklaring vergt (Debrabandere 2002, 2005).

F. Debrabandere (2005), Oost-Vlaams en Zeeuws-Vlaams etymologisch woordenboek: de herkomst van de Oost- en Zeeuws-Vlaamse woorden, Amsterdam

pochee (E), zn.: portie, deel. Volksetymologisch (o.i.v. Fr. pochée) en hypercorrect vervormd uit posie (zie i.v.).

posie (B, W, ZO), pooise (G), sposie (ZO), zn. v.: portie; schotel, gerecht. Ook Wvl. potie, of met s-anticipatie spoossie (Kortrijk). Volgens de bet. wellicht uit Mnl. portie, porcie 'aandeel'. Fr. portion < Lat. portio. De r is dan geassimileerd aan de s. Maar de lange o in posie is dan wel vreemd. Veeleer verwachten we uit portie de vorm possie. Volgens een normale klankwettige evolutie beantwoordt potie aan Mnl. pocie, pocioen 'drankje' < Fr. potion < Lat. potio 'drank'. Ongetwijfeld is er woordverwarring ontstaan. De Zeeuwse vorm is wel possie 'deel, part' < portie.

G.J. van Wyk (2003), Etimologiewoordeboek van Afrikaans, Stellenbosch

porsie s.nw.
1. Aandeel, toegekende deel. 2. Skep by 'n maaltyd.
Uit Ndl. portie (al Mnl.).
Ndl. portie uit Fr. portion uit Latyn portionem, akkusatief van portio 'aandeel, gedeelte'.
D. Portion, Eng. portion.

F. Debrabandere (2002), West-Vlaams etymologisch woordenboek: de herkomst van de West-Vlaamse woorden, Amsterdam

potie (B, O, P: poosje), spotie (DB, K: spoossie), zn. v.: portie, aandeel; gerecht, gang. Mnl. portie, porcie ‘aandeel’. Fr. portion < Lat. portio. De r is geassimileerd aan de s. De vorm sposie door anticipatie van de s. Vreemd is de lange o; uit portie zouden we veeleer possie verwachten. Potie beantwoordt veeleer aan Fr. potion < Lat. potio ‘drank’, maar een betekenisverband is moeilijk.

S.P.E. Boshoff en G.S. Nienaber (1967), Afrikaanse etimologieë, Die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns

porsie: deel, so bv. by Trig (lRo T DLT 257); Ndl. portie (Mnl. portie/porcie), soos Hd. en Eng. portion, via Fr. portion uit Lat. portio (gen. portionis), “aandeel; gedeelte”.

Thematische woordenboeken

N. van der Sijs (2005), Groot Leenwoordenboek

portie (Frans portion)
Uitleenwoordenboeken

N. van der Sijs (2010), Nederlandse woorden wereldwijd, Den Haag; met aanvullingen uit Uitleenwoordenbank 2015

portie ‘(aan)deel’ -> Frans † porce ‘(term uit de papierhandel:) voorraad van zes boeken papier (één boek = 25 vel)’; Indonesisch porsi ‘(aan)deel; zoveel als iemand krijgt bij een maaltijd’; Creools-Portugees (Batavia) porsi ‘(aan)deel’.

Dateringen of neologismen

N. van der Sijs (2001), Chronologisch woordenboek: de ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, Amsterdam

portie (aan)deel 1265-1270 [CG Lut.K] <Frans

Overige werken

Woordenboek der Nederlandsche taal (WNT) & Middelnederlandsch woordenboek (MNW) & Vroegmiddelnederlands woordenboek (VMNW) & Oudnederlands woordenboek (ONW) – alle onderdeel van de Geïntegreerde Taalbank (GTB)

Zoek dit woord op in het WNT, MNW, VMNW, ONW.

Hosted by Instituut voor de Nederlandse Taal