pollepel zn. (NN) ‘houten lepel’, (BN) ‘opscheplepel voor soep e.d.’
Mnl. in de beroepsnaam ‘lepelmaker’ van Lammerecht Polleple [1336; Debrabandere 2003]. Vnnl. Twee houten pollepelen [1568; MNW], potlepel, pollepel ‘grote lepel’ [1573; Thes.].
Herkomst onduidelijk. De 16^e-eeuwse vorm potlepel komt buiten de woordenboeken niet voor en is geen bewijs voor samenstelling uit → pot 1 en → lepel. Assimilatie van -tl- > -ll- is weliswaar niet onmogelijk, maar is in het Middelnederlands alleen voor Scolland in plaats van Schotland geattesteerd. Kiliaan noemt ook pol ‘hoofd, kop’ als mogelijke oorsprong van het eerste lid. Men moet daarom wrsch. denken aan een zn. pol ‘rond hol voorwerp’ dat met → peul verwant is, zie bijv. pole, peule ‘schil van peulvruchten’ [1599; Kil.] en ook mnd. pol ‘kop, punt; top van een boom’.
Wrsch. was een pollepel aanvankelijk een grote houten lepel met een rond, komvormig blad, voor gebruik bij het koken. Bij uitbreiding ontstond hieruit enerzijds de betekenis ‘grote houten lepel, van welke vorm dan ook’, die nu vooral in het NN voorkomt, en anderzijds ‘lepel met een rond, komvormig blad, van welk materiaal dan ook’, die vooral BN is. Dit laatstgenoemde voorwerp heet in het NN meestal soeplepel, een woord dat in het BN ‘lepel om soep mee te eten’ betekent en dus overeenkomt met NN eetlepel.

pollepel znw. m., reeds bij Kiliaen, maar reeds ouder blijkens de middeleeuwse familienaam Pollepel. Het meest ligt voor de hand een assimilatie uit potlepel, hoewel men ook gedacht heeft aan een verbinding van pol en lepel, waarin dan pol ‘iets komvormigs’ zou betekenen, waarvoor zie: puilen.

pollepel. Zuidndl. vormen als puilepel, poollepele kunnen gevoeglijk als jonge vervormingen worden opgevat en geven geen aanleiding de oude verklaring op te geven voor een splitsing pol-lepel, waarin het eerste lid bij pol zou behoren (ospr. bet. ‘lepel met rond, komvormig blad’).

Pollepel staat voor pot-lepel.

Zoek dit woord op in het WNT, MNW, VMNW, ONW.