patroon 1 zn. ‘beschermheilige; baas’
Mnl. patroon, patrone ‘beschermheilige van persoon of kerk’ in [Seruas] te patrone ‘de H. Servaas als schutspatroon’ [1200; VMNW], ‘beschermer’ in desen heeten alle brieue patron ende beschermere der dieue ‘deze (edelsteen) noemen alle geschriften verdediger en beschermer der dieven’ [1287; VMNW], ‘bevelhebber van een schip, kapitein’ in de patroon der galeyden ‘de schipper van de galei’ [1340-44; MNW]; vnnl. patroon ‘iemand die met raad en daad een zaak steunt’ in patronen, curateurs ofte toesienders van de universiteyt [1575; WNT], ‘beschermer, persoon met recht tot voordracht van pastoor of predikant’ in patronen van de kerk [1590; WNT], ‘baas, slaveneigenaar’ in op dat hy ... magh weder gelevert werden aen sijn ... Patroon ‘opdat hij (de slaaf) teruggegeven kan worden aan zijn eigenaar’ [1662; WNT], ‘meerdere, baas van een bedrijf’ in myn eerste patroon, daar ik jonge was [1685; WNT]; nnl. patroon ‘eigenaar van een handelszaak enz.’ in Het Kantoor stond my niet tegen: maar zo een patroon? [1785; WNT], ook ‘voorstander, verdediger’ in liefhebbers en patronen der vrijheid [1869; WNT].
Ontleend, zowel via Frans patron ‘superieur, werkgever’ [1559; TLF], eerder al ‘meester van een lijfeigene’ [1265; TLF], patrun ‘beschermer’ [eind 13^e eeuw; TLF] en ‘beschermheilige’ [midden 13^e eeuw; TLF], als rechtstreeks aan middeleeuws Latijn patronus ‘superieur’ [1313; TLF], eerder al ‘beschermheilige’ [ca. 950; TLF] en ‘schenker van een kerkelijk beneficie’ [772; Niermeijer]. Middeleeuws Latijn patronus is ontleend aan klassiek Latijn patrōnus ‘verdediger, beschermer, voorvechter’, een afleiding van pater (verwant met → vader), met het achtervoegsel -ōnus, dat hier wrsch. een vergrotende betekenis heeft, zoals bijv. in → ballon; patrōnus is dan letterlijk ‘grote vader, beschermer’.
Uit de betekenis ‘beschermer, superieur’ ontstond al in het Oudfrans de betekenis ‘rolmodel, voorbeeld’, zie → patroon 2 ‘model’. Daarna ontstond een speciale betekenis ‘modelvorm’, eerst voor houders van buskruit met projectiel, de schietpatronen, daarna ook wel voor hulzen of houders voor andere materialen, zoals inktpatronen; zie → patroon 3.

patroon 1 znw. m. ‘baas’, mnl. patroon, patrône ‘beschermheilige, superieur, scheepskapitein’ < fra. patron zowel als < lat. patronus. — amerik. eng. patroon (sedert 1662) ‘beschermer, meester’, vooral ook ‘bezitter van landerijen in New York en New Jersey, die door het Nederl. gouvernement aan leden van de Westindische Compagnie geschonken waren (vgl. Bense 267).

patroon m., v. en o., gelijk Hgd. patron, patrone, Eng. patron, pattern, uit Fr. patron, van Lat. patronum (-us) = beschermheer, afgel. van pater = vader (z. vader). Uit de bet. beschermheer, naar wien men zich richt, ontwikkelden zich de bet. van voorbeeld, model, vorm.

patroon: 1. beskermheer, voog; raadgewer, werkgewer; baas, eienaar; 2. hoeveelheid buskruit v. skoot, huls v. projektiel, projektiel; 3. model, voorbeeld; Ndl. patroon (Mnl. patroon/patrone), wsk. via Ofr. (Fr.) patron uit Lat. patronus (afl. v. pater, “vader”), “beskermheer, voog”.

patroon ‘beschermheilige, beschermheer’ -> Engels patroon ‘geprivilegieerd grootgrondbezitter in Amerika’; Keiëes patron ‘schutsheilige’; Amerikaans-Engels patroon, patrone, pat(t)eroon ‘geprivilegieerd grootgrondbezitter’.

patroon ‘baas’ -> Sranantongo patron ‘baas’.

Zoek dit woord op in het WNT, MNW, VMNW, ONW.