mier zn. ‘insect uit de familie der Formicidae’
Mnl. mire ‘mier’ [1240; Bern.], meestal miere, zoals in Formica heten wi die miere ‘(Latijn) formica noemen wij mieren’ [1287; VMNW].
Mnd. miere (wrsch. ontleend aan het Nederlands); nzw. myra; Krim-Gotisch miera; < pgm. *meurōn-, *meurjōn- ‘mier’. Daarnaast bestond een ablautende vorm pgm. *maura- zoals in on. maurr ‘mier’ (nno. maur).
Verwant met: Grieks múrmēx; Avestisch maoiri-; Oudkerkslavisch mravii (Russisch muravéj); Oudiers moirb; Armeens mrjimm; bij de wortel pie. *morw- ‘mier’ (IEW 749). Met anlautend w- en inlautend -m- horen hierbij wrsch. ook: Grieks búrmax, bórmax ‘mier’; Sanskrit vamrá- ‘id.’; maar de exacte verhoudingen zijn niet duidelijk (Mayrhofer 1956-80, II, 146-147).
In Oost-Nederlandse dialecten verschijnt ook emt ‘mier’, verwant met Duits Ameise en Engels ant. Deze woorden horen bij de wortel pgm. *mait-, zie → mijt.

mier 1 znw. v., mnl. miere, mnd. mire, me. mire (ne. pismire). Daar de nd. vorm miere uit het nnl. herkomstig is (Teuchert, ZfdMund. 18, 1923, 177, Sprachreste 354-361 met kaart 48 en Rooth, Noordfri. Streifzüge 92 vlgg.), kunnen wij uitgaan van een grondvorm met eo, waartoe ook behoren krimgot. miera, nzw. myra, nde. myre < germ. *miuriōn; daarnaast abl. on. maurr m. — Men gaat uit van idg. *morvi en vergelijkt oiers moirb, osl. mravija, av. maoiri-, maar ook gr. múrmēx. De namen vertonen zeer verschillende vormen, waarvoor vgl. van Wijk IF 33, 1914, 367 en IEW 749; wij zullen wel aan de invloed van taboe-verschijnselen mogen denken.

Een woord als ne. pismire, vgl. Kiliaen pismiere is te vergelijken met Kiliaen pisimme, of in oostel. dial. miegemt, mieghummel, waarvan het 2de lid emte, vgl. mnl. âmete, mnd. āmete, emete, ohd. âmeiʒa (nhd. ameise), oe. œmette, die mogelijk samenhangen met de onder aamt behandelde woorden.

mier I (insect), mnl. miere v. = mnd. mîre v. “mier”, meng. mire (eng. pis-mire) “id.”. Tegen een grondvorm met eo pleit mnd. mîre v. Toch zullen wij — hoe of dit mîre ook te verklaren is — wel van een eo-vorm moeten uitgaan, die verwant is met krimgot. miera en germ. *miuriôn-, de. myre, zw. myra “mier” (ook meng. mire?), waarmee on. maurr m. “id.” in ablaut staat. Het is mogelijk, dat deze germ. woorden tot ier. moirb (*morwi-), lat. formîca, gr. múrmēx, bórmax, serv. mráv, russ. murawéj, arm. mrǰimn, mrǰiun, oi. vamrá-, vamrī́ - (valmī́ka- “mierenhoop”), av. maurvay- “mier” in eenige betrekking staan. Minder wsch. is ’t, dat de Germ. woorden met lit. mauróti “woelen” verwant zijn. Misschien moeten we alle of de meeste geciteerde vormen uit idg. *mormĭ -, *mormo- (of *momrĭ -, *momro~) verklaren door verschillende dissimilaties.

mier 2 v. (afkeer), verbaalabstr. van mieren = krielen, jeuken, dat afgel. is van mier 1.

mier 1 v. (insekt), Mnl. miere + Ags. mýre (Eng. mire), On. maurr (Zw. myra, De. myre), Krimgothisch miera + Zend maurvay-, Arm. mrjimn, Gr. múrmēx, Ie. moirb, Osl. mravija ; Skr. vamras metath. van marvas; Lat. formica is ook wellicht het resultaat van een metath. Het Hgd. heeft een geheel ander woord: ameise, waarover z. emelt.

Mier snw. Segsw.: Het jy dan miere in jou gat? gesê teenoor ’n kind wat rusteloos is, nie stil kan sit nie. – Joos 230: “Mieren in zijn gat hebben, niet gerust kunnen zitten, zeer zenuwachtig zijn;” Harreb. I, 8: Hij heeft wormen (of: mieren) in den aars (uit ’n 16de–eeuse Suid-Nederlandse bron). Vgl. Stoett 1514.

Mierie snw. In die distrik Beaufort-Wes word hierdie vorm gehoor vir mier. – De Bo: “Mierie, v., mv. mieriën. Hetzelfde als Mier, fr. fourmi.”

mier* insect 1240 [Bern.]