leemte zn. ‘plaats waar iets ontbreekt’
Mnl. leemte ‘verminking, verlamming van een lichaamsdeel’ [1289; CG I], wondinge, leemden ‘verwondingen, verminkingen’ [1468; MNW leemde]; vnnl. leemte, bij uitbreiding ‘ziekte; zedelijk gebrek, ondeugd’ in alle zijn lemten ... verclaert ‘al zijn gebreken opgebiecht’ [1555; WNT], pocken en leemten ‘puisten en gebreken’ [1564; WNT]; nnl. ‘lege plek’, vooral figuurlijk, in in onze letterkunde eene leemte te vervullen [1851; WNT].
Afleiding van het bn. → lam 2 ‘gebrekkig’ met hetzelfde achtervoegsel als in → diepte. Dit achtervoegsel heeft hier de umlaut a > e veroorzaakt.
Mnd. lemede, lembte; mhd. lēmede, lemde; ofri. lemethe, lamethe; on. lemd; alle ‘verminking, verlamming’, < pgm. *lam-idō-; daarnaast met een ander achtervoegsel pgm. *lam-ī(n)-, waaruit: onl. lemī(n) [8^e eeuw; LS], mnl. leme; os. lemi; mhd. leme; ‘id.’.
De oorspr. Middelnederlandse betekenis ‘verminking, verlamming van een lichaamsdeel’ is eerst overgegaan in een algemenere betekenis ‘gebrek’. Tegenwoordig wordt het woord alleen nog gebruikt in de overdrachtelijke betekenis ‘het ontbreken van iets, lacune, hiaat’ of concreter ‘plaats waar iets ontbreekt’.

leemte

Het hedendaagse Nederlands kent het woord leemte alleen in de betekenis: gaping, lacune en speciaal in de verbindingen: in een leemte voorzien en: een leemte aanvullen. Maar het woord heeft een lange weg moeten afleggen alvorens tot die betekenis te komen. Het stamt af van: lam en woorden als: loom en: belemmeren horen tot dezelfde familie. Belemmeren is dus: lam maken en vandaar: hinderen. De oorspronkelijke betekenis van leemte is dus: lamheid, verlamming. Daaruit vloeit die van: ziekte in het algemeen voort. Dan wordt de betekenis op zedelijk terrein overgebracht. Vandaar: fout, ondeugd. Busken Huet spreekt nog over ‘de leemten der amsterdamsche zamenleving’. Veelvuldig kwam de combinatie voor: leemten en gebreken en daardoor kregen deze woorden ongeveer dezelfde betekenis. En uit: gebrek, dat wil zeggen: het niet aanwezig zijn van iets, komt voort: gaping, opening.

leemte znw., mnl. leemte v. “verlamming, verminking”. De oudere vorm leemde v. komt reeds mnl. minder vaak voor. Voor de suffixsubstitutie vgl. hoogte. = mhd. lem(e)de v. “verlamming, verminking, verminkt lid”, mnd. lēmede, lembte “verminking, verlamming”, ofri. lemithe v. “id.”, on. lemd v. “id.”. Abstractum van lam II, evenals ’t synonieme mnl. lēme (zeldzaam), mhd. leme, os. lemi v.

leemte: gebrek, tekortkoming; Ndl. leemte (Mnl. leemte, “verlamming”), Mned. lēmede/lembte, Mhd. lēmede/lemde, “verminking, verlamming”, hou verb. m. Ndl./Afr. lam en Eng. lame.

Leemte, afl. op te van ’t oude lemen of lemmen, d.i. een gebrek toebrengen, dus: kwetsen, wonden; verwant met lam en belemmeren, zie die woorden. Vgl. ’t Mnl.: „Ende deen (= de een) ging den anderen lemen (= kwetsen, wonden, verminken) met groten slagen”. Hiervan lem (= gebrek); vgl.: „Helich man, sonder lem’’ = Heilig Man, zonder gebrek. – „De siecken ende gelemde, die eenich lidtmaedt in het oorloch verlooren hadden.” – En bij Vondel: „Zoo scheide ick onverleemt tot tweemael uit het zant.” – Leemte is dus: gebrek.

Zoek dit woord op in het WNT, MNW, VMNW, ONW.