Meehelpen? Ga naar etymologieWiki
![]()
|
kwarts - (delfstof uit kiezelzuur)Etymologische (standaard)werken
M. Philippa, F. Debrabandere, A. Quak, T. Schoonheim en N. van der Sijs (2003-2009) Etymologisch Woordenboek van het Nederlands, Amsterdamkwarts zn. ‘delfstof uit kiezelzuur’ P.A.F. van Veen en N. van der Sijs (1997), Etymologisch woordenboek: de herkomst van onze woorden, 2e druk, Van Dale Lexicografie, Utrecht/Antwerpenkwarts [delfstof] {1770} < hoogduits Quarz, dat misschien stamt van middelhoogduits querk, variant van hoogduits Zwerg [dwerg], vgl. noors dvergstein [kristal], omdat de mijnwerkers de onbruikbaarheid van het materiaal voor de ertsproductie aan berggeesten toeschreven, vgl. kobalt. J. de Vries (1971), Nederlands Etymologisch Woordenboek, Leidenkwarts znw. o., eerst nnl. < nhd. quarz (sedert de 14de eeuw uit de mijnwerkerstaal van Bohemen bekend). Misschien < westslav. kwardy, nevenvorm van tsj. tvrdý, pools twardy ‘kwarts’, die men afleidt van osl. tvrŭdŭ ‘hart’. Ofschoon deze verklaring van de zijde der slavisten betwijfeld wordt is het eerste optreden in Bohemen wel een indicium voor herkomst uit een westslav. taal. — Sommer IF 31, 1912-3, 373 vlgg. gaat uit van een idg. grondvorm twardo, waarop ook gr. sárdion ‘kwartssoort’ zou berusten (verband met Sardes is er pas later in gelegd). vHaeringen Suppl. 94 vraagt of het uit een niet-idg. taal kan stammen. — Dit alles neemt niet weg, dat het woord alleen in het duits voorkomt; alle germ. talen hebben het daarvan overgenomen: de. zw. kvarts, ne. fra. quartz, ital. quarzo. N. van Wijk (1936 [1912]), Franck's Etymologisch woordenboek der Nederlandsche taal, 2e druk, Den Haagkwarts znw. o. Nnl. uit nhd. (mhd.) quarz m., dat ook in andere talen overging. Dit wordt verschillend verklaard, o.a. als een “koseform” van dwerg, dat dial. kw-anlaut heeft: vgl. dan voor de bet. kobalt. C.B. van Haeringen (1936), Etymologisch woordenboek der Nederlandsche taal, Supplement, Den Haagkwarts. Sommer IF. 31, 373 vlgg. verklaart mhd. quarz uit een idg. grondvorm *twardo-, waarop ook gr. sárdion ‘een soort kwarts’ (volgens de antieke, wsch. onjuiste traditie naar de stad Sardes genoemd) zou berusten. Het is echter zeer de vraag of gr. sárdion een vanouds grieks woord is. Zou men wellicht mogen denken aan onafhankelijke ontl. van het gr. en het mhd. woord uit eenzelfde niet-idg. europ. taal? Dan is het niet gewenst met Sommer t.a.p. verder te combineren met obg. tvrĭdŭ ‘hard’ (kwarts zou ospr. ‘hardsteen’ hebben betekend). J. Vercoullie (1925), Beknopt etymologisch woordenboek der Nederlandsche taal, Den Haag / Gentkwarts o., gelijk in alle Eur. talen, uit Hgd. quarz, een Mdd. verkleiningsvorm van dwerg; cf. kobalt en nikkel. Thematische woordenboeken
N. van der Sijs (2005), Groot Leenwoordenboekkwarts (Duits Quarz)
Uitleenwoordenboeken
N. van der Sijs (2010), Nederlandse woorden wereldwijd, Den Haag; met aanvullingen uit Uitleenwoordenbank 2015kwarts ‘delfstof’ -> Indonesisch kuarsa ‘delfstof’. Dateringen of neologismen
N. van der Sijs (2001), Chronologisch woordenboek: de ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, Amsterdamkwarts delfstof 1770 [Toll.] <Duits Overige werken
Woordenboek der Nederlandsche taal (WNT) & Middelnederlandsch woordenboek (MNW) & Vroegmiddelnederlands woordenboek (VMNW) & Oudnederlands woordenboek (ONW) – alle onderdeel van de Geïntegreerde Taalbank (GTB)Zoek dit woord op in het WNT, MNW, VMNW, ONW. |