kus znw. m., nnl. dial. ook kos (zeeuws), mnl. eus, eusse, os. kus, ohd. kus, kuss (nhd. kusz), ofri. kos, oe. coss, on. koss. De vorm kus voor kos kan men verklaren door invloed van het ww. kussen (vgl. ne. kiss, nzw. kyss, nde. kys), kan echter ook een affectieve variant zijn.

Het woord is in de volkstaal alleen bekend bezuiden de Moerdijk, Oost-Zuid-Holl, Utrecht, Gelderland en Overijsel; elders gebruikt men woorden als zoen, smak, smok, doetje. — De verklaring is moeilijk. — Zupitza, Gutt 1896, 81 vergeleek oiers bus ‘mond’, lat. basium ‘kus’ en construeerde een idg. wt. *g^u̯as: gus — 2. Kluge PBB 41, 1916, 180 vlgg. gaat uit van een grondvorm *kussu ‘groet’, dat hij met got. qiþan spreken, zeggen’ verbindt (vgl. het causatief os. queddian, ohd. quettan, oe. cweddian, on. kveðja ‘groeten’). Maar moet men bij de kus van een begroetingsformaliteit uitgaan? — Nog minder aannemelijk is de mening van Heinertz Etym. Stud. 78 vlgg. die met kut wil verbinden en daaruit afleidt dat kussen oorspr. ‘coire’ zou hebben betekend. — Naar alle waarschijnlijkheid is het een klankwoord. Van Haeringen Suppl. 93 wijst op de gutturaal aan het begin tegenover de meer begrijpelijke labiaal in nhd. dial. busserl, ne. buss, nzw. puss, zuidnl. poen en oudnnl. vla. poezen; maar men kan wijzen op gr. kuneĩn, oi. cumbati ‘kussen’ en zelfs menen, dat een klankwoord *ku(s) door zijn affectief karakter in het germ. onverschoven bleef (Kluge-Mitzka 414). — Vgl. echter ook heth. kuwas(s) ‘omhelzen’.

kus. De vorm met u in plaats van normaler kos is wellicht te verklaren uit invloed van het ww. kussen I; vgl. eng. kiss, zw. kyss, de. kys naast de ags. on. vormen met o.
Aannemelijke combinaties bestaan niet. De poging van Kluge PBB. 41, 180 vlg., die uitgaat van een -tu-abstractum *kussu- ‘groet’ bij got. qiþan ‘spreken, zeggen’ en verwanten (zie bij koddig; het houvast voor deze mening ligt in het causatief ohd. quettan, os. queddian, ags. cweddian, on. kveðja ‘groeten’) is niet geslaagd. — Geheel verwerpelijk aansluiting bij kut (de ospr. bet. van het ww. kussen zou dan ‘coire’ zijn geweest: Heinertz Et. St. z. Ahd. 78 vlgg.). — Het beste verklaart men kus als een onomatopoëtische vorming, al doen de in verschillende talen voorkomende woorden met labiale consonant (nhd. dial. busserl o., eng. buss, zw. puss, zuidndl. poen ‘kus’, Kil. oudnnl. vla. poezen, lit. bučiúoti ‘kussen’ e.a.) zich duidelijker als zodanig kennen.

kus ‘zoen’ -> Negerhollands kus ‘zoen’; Berbice-Nederlands kosi ‘zoen’.

Gr. κυνέω, ἔκυσσα ‘küssen’ (ne-Infixpräsens *κυ-νε-σ-[μι]). Mit Hemmung der Lautverschiebung im Schallworte aisl. koss, ags. coss, ahd. kus ‘Kuß’, aisl. kyssa, ags. cyssan, ahd. kussen ‘küssen’; got. kukjan, ofries. kükken scheint daraus in der Kindersprache umgebildet zu sein;
hitt. 3. Pl. kuwassanzi ‘sie küssen’.
Ähnlich ai. cū́ṣati ‘saugt’, cuścuṣā ‘Schmatzen beim Essen’.

WP. I 465, Kuiper Nasalpräs. 151.