ketting [samenstel van schakels] {kettinc 1401-1500} van middelnederlands kettene met het achtervoegsel -ing (vgl. keten). De uitdrukking hij is van de ketting wil zeggen: als een hond die los is gemaakt van de ketting.

keten znw., mnl. kēten(e) v. Uit lat. catêna “keten”, wsch. via ’t Rom.; voor de klankontwikkeling vgl. edik bij azijn en munt I. Op een rom. vorm met d uit t (de grondvorm o.a. van fr. chaîne) gaat ohd. chetin(n)a (nhd. kette), mnd. noordoost-mnl. kēde(ne) v., ofri. kede “ketting” terug. Voor den grondvorm met d vgl. abt. Blijkens westf. kiǝte naast kîe “ketting” is de t-vorm ook in ’t Ndd. ontleend. Mnl. komt ook ketten(e) v. voor (uit ket’ne? vgl. bij monnik), zelden reeds met suffixsubstitutie noordndl. kettinc (nnl. ketting).

kèttel (zn.) ketting; Middelnederlands ketten <1430-1450>.

ket 4, keet, kedde, zn.: ketting. D. Kette ‘ketting’ < Ohd. ketin(n)a, Mhd. keten(e, Mnd. kêde naast kêdene < volkslat. cadena, Lat. catêna. Volgens Weijnen zou de vorm te verklaren zijn door een regressiefout omdat keten als meervoud werd aangevoeld. Maar vermoedelijk is de uitgang gewoon geapocopeerd, zoals in Ndd. kêde.

kettebuis, zn.: proppenschieter. Het eerste lid is klanknabootsend voor het geluid. Zie verder klakkebus.

kitting, zn.: meikever. Vgl. Rijnlands kitz ‘meikever’. Misschien afl. van kit ‘klein paard’ (Stroop 1980).

ket’ting (de, -), (ook, als landmeetkundige term) lengtemaat, eertijds 20,714 m, thans 20 m. Er werd echt hard gewerkt en binnen een zes weken zo*, hadden we een groot stuk grond van misschien honderd bij honderd ketting schoon gemaakt en klaar voor beplanting (B. Ooft 1969: 71). - Etym.: Oudste vindpl. plak. van 1684 (S&dS 143). Ontleend aan E chain = id. (66 voet). - Opm.: Officieel buiten gebruik sedert 1874 (Enc.NWI 467), desondanks nog alg.
— : ket’ting geven (gaf, heeft gegeven), 1. opwinden (klok). Max, je moet die horloge* ketting geven, bekte Airis zomaarzo (Cairo 1979b: 20). - 2. eerst ruimte geven aan iets verkeerds om daarna des te harder te kunnen ingrijpen. Zie Cairo 1980c: 492. - Etym.: De uitdr. lijkt ontleend aan het opwinden van een staande klok door een gewicht aan een ketting omhoog te trekken. Bet. 2 lijkt als een fig. toepassing van bet. 1 te zijn ontstaan.

ketting ‘samenstel van schakels’ -> Deens kætting ‘scheepsketting’; Noors kjetting ‘sterke keten, schakel van ijzer of staal’; Zweeds kätting ‘samenstel van schakels om zware lasten te dragen’; Fins kettinki ‘samenstel van (metalen) schakels’ <via Zweeds>; Noord-Sotho ketane ‘samenstel van schakels’ <via Afrikaans>; Tswana kêêtane ‘samenstel van schakels’ <via Afrikaans>; Zoeloe ketanga ‘samenstel van schakels’ <via Afrikaans>; Zuid-Sotho ketane ‘samenstel van schakels’ <via Afrikaans>; Javaans dialect kèteng ‘samenstel van schakels’; Madoerees ketēng ‘horlogeketting’; Japans † ketchin ‘samenstel van schakels’; Negerhollands ketting, ketin ‘samenstel van schakels, boeien’; Berbice-Nederlands kettinggi ‘samenstel van schakels’; Sranantongo keti ‘samenstel van schakels’; Aucaans keti ‘samenstel van schakels’; Saramakkaans keti ‘samenstel van schakels’; Arowaks ketin ‘samenstel van schakels’ <via Sranantongo>; Sarnami keti ‘keten; halsketting’; Surinaams-Javaans kèti ‘samenstel van schakels’ <via Sranantongo>.

1130. Hij is van den ketting,

d.w.z. hij is uitgelaten van vreugde; eig. gezegd van een hond, die losgelaten en van den ketting bevrijd is. In de 18^de eeuw bestond de zegswijze uit de ket zijn, o.a. te vinden in de Vermakelyke By-een-komst ofte seltzaam Coffi-praatje, Amsterdam, 1701, bl. 10: Hoe benje zo vrolik juffrou Clara, benje heel uyt de ket? Vgl. het Groningsch oet de ket wezen, vreugdedronken, uitspattend vroolijk, vooral van kinderen; in het Oostfri.: hê is nët as 'n hund, de ût de kette kumd (Molema, 197; 532; Eckart, 223; Dirksen I, 78: ût de kette wesen, ausgelassen sein). In 't fri. hy is fen 't ketting, 't keatling; hy is fen 't sjoar (tuier); syn. ut 'e bân springe; hd. auszer Rand und Band sein. Vgl. n^o. 151.