horst zn. ‘met struikgewas begroeide grond; roofvogelnest; verheven stuk bodem’
Onl. in de veldnaam bochursti, letterlijk ‘Beukenhorst (bij Putten, Gelderland)’ [806; Künzel]; mnl. horst, hurst, bijv. in .i. stic lands dat men heet ter horst ‘een stuk land dat men Ter Horst noemt’ [1280; CG I, 488], after die horst ‘achter het bosje’ [ca. 1340; MNW]; vnnl. horst ‘roofvogelnest’ [1547; WNT], ook in toponiemen, bijv. Arnshorst letterlijk ‘arendsnest’, veldnaam bij Ommen (Overijssel)[1583; WNT]; nnl. alleen nog in toponiemen; in de geologie bovendien horst ‘verheven stuk aardkorst of bodem’ [1914; Koenen].
Os. horst (in plaatsnamen) (mnd. horst ‘klein bos’); ohd. hurst ‘struikgewas’ (nhd. Horst ‘roofvogelnest’); Oost-Fries hörst; oe. hurst, hyrst ‘beboste heuvel’ (ne. hurst ‘id., zandbank’); nno. dial. rust ‘struikgewas’; < pgm. *hursti-, hursta-. Wrsch. hetzelfde woord als hors ‘zandplaat’ in toponiemen op de Waddeneilanden (De Hors op Texel, Vliehors).
Verwant met: Lets cers ‘struik’; Proto-Slavisch *chvorst- ‘struikgewas’ (Kerkslavisch chvrastŭ, Russisch chvórost, Tsjechisch chrastí ‘id.’, Sloveens hrāst ‘id.’ naast hrást ‘eik’); Proto-Keltisch *kwresno- > *kwrenno- ‘bos, boom, mast’ (Oudiers crann, Gallisch prenne, Welsh prys; Bretons prenn); uit pie. *k^wres-no, *k^wrsn-to (IEW 633). Misschien ook verwant met Latijn crista ‘pluk veren’ (Spaans cresta, Frans crête, Engels crest). De niet-functionele ablaut (Germaans nultrap, Keltisch e of nultrap, Slavisch o), de beperkte geografische spreiding en het betekenisveld ‘terreingesteldheid’ wijzen volgens Hamp (1979) op herkomst uit een voor-Indo-Europese, wrsch. Centraal-Europese taal.
Gezien de betekenissen in andere talen is dit een woord met als oorspr. betekenis ‘struikgewas’ en daaruit, wellicht vooral in moerassig gebied, ‘hoger gelegen begroeide (zand)grond’. De betekenis ‘roofvogelnest’ dankt zijn ontstaan aan de gelijkenis van het nest met wild struikgewas en misschien ook de hoge ligging ervan. Deze betekenis lijkt in het Nederduitse spraakgebied te zijn ontstaan, en vandaaruit in het Nederlands en het Hoogduits te zijn overgenomen. De vakterm horst in de geologie is ook ontleend aan het Duits.
Lit.: E.P. Hamp (1979), ‘Horst and method’, in: Linguistic method: essays in honor of Herbert Penzl, 175-181; E. Hamp (1980), ‘Welsh prys’, in: Bulletin of the Board of Celtic Studies 29; M. Schönfeld (1980), Veldnamen in Nederland, Arnhem, 33

horst znw. m. ‘nest van een roofvogel’ (reeds 1547 vermeld); hetzelfde woord is horst ‘stuk hogere zandgrond, vaak met laag hout begroeid’ (vooral in plaatsnamen vaak voorkomend), mnl. horst, hurst ‘kreupelhout, bosje’, os. hurst, ohd. hurst ‘kreupelhout’ (reeds mhd. ook ‘roofvogelnest’), me. hurst ‘heuvel, bosje’ (ne. hurst). Daarnaast abl. os. harst m. ‘vlechtwerk’, mnd. harst ‘takken, bosje’. — Indien uit een idg. *kert-s-to, dan afgeleid van de wt. *kert ‘winden, draaien’ (waarvoor zie: hor).

In dit geval moet men uitgaan van een bet. ‘laag struikgewas met dooreen gevlochten takken’ en de bet. ‘hoger gelegen gebied in een moerasstreek’, is dan daaruit afgeleid, omdat dit door zijn begroeiing met struikgewas afstak. De bet. ‘roofvogelnest’ zou men van de bet. ‘vlechten’ rechtstreeks kunnen afleiden; maar eerder is het ruig van takken samengesteld nest met struikgewas vergeleken.

horst. Ksl. srĭstĭ (oudere vorm voor srŭstĭ) ‘wol’, srĭchŭkŭ, lit. šiurkštùs ‘ruw’ wellicht beter met ohd. hursti ‘cristas’ van de overige woorden te scheiden: vgl. haar I Suppl.

horst 'begroeide hoogte'
Het toponymisch grondwoord onl. hurst, horst 'begroeide hoogte', ohd. os. hurst 'struikgewas, kreupelhout', mnd. horst, oe. hyrst, herst, me. hurst 'heuvel, bosschage'. De oorspronkelijke betekenis is 'struikgewas', met betekenisontwikkeling tot 'begroeide hoogte'. Namen op horst verschijnen pas na de vroege middeleeuwen voor een iets hoger gelegen stuk laagland met typerende begroeiing, in Oost-Nederland en Vlaanderen ook voor hardere stukken grond in drassig terrein. De ontronde vorm heerst komt voor in Vlaanderen voor een door het landschap lopende zandige rug (1465 landweg gheheeten de zantheerst). Bij samengestelde namen met horst als grondwoord is het eerste deel regelmatig een plant- of boomnaam (→ Bokhorst², → Hulshorst, →Linthorst, →Netelhorst, → IJhorst) of een aanduiding van het terrein, naar de bodemgesteldheid (→ †Zandhorst), verheffing (→ Staphorst), de lange of brede vorm, of de kleur (→ Bruinhorst). Zelden is het eerste deel een persoons- of geslachtsnaam. In de late middeleeuwen komt het toponiem in zwang voor namen van herenhuizen, waarbij horst, mogelijk onder invloed van kasteelnamen in Duitsland, geassocieerd lijkt te zijn met horst 'nest van een roofvogel', vergelijk → Arendshorst en → Valkenhorst.
Oudste attestaties in plaatsnamen: 806 kopie 10e eeuw Bochursti (→ Bokhorst²), laat in 10e eeuw in Binkhorst (→ Binkhorst)¹, 1050 vervalst kopie 14e eeuw Hohurst (→ Hohorst)², 1128-1139 Brunchorst (→ Bronkhorst¹)³, idem Bernhard de Buchorst (→ Bukhorst)⁴.
Lit. ¹Künzel e.a. 1989 90, ²Idem 183, ³Idem 101, ⁴Idem 104.

horst* roofvogelnest 1547 [WNT]