frommelen ww. ‘kreukels maken; op een rommelige manier wegstoppen; onrustige bewegingen met de vingers maken’
Eerst zonder -r-: vnnl. fommelen ‘doen kreuken’, bijv. in befommelt ‘met kreukerige haren’ [1621; WNT befommelen], sy fommelt [het] in den sack ‘ze propt het weg in haar zak’ [1626; WNT fommelen], haar bed ongefommelt ‘zonder kreuken’ [1642; WNT vlam I], in malkanderen fommelen ‘verkreuken’ [1710; WNT fommelen]; ‘(liefkozend) betasten’, bijv. in gefommelt, en gesmoddermuilt ‘betast getongzoend’ [1698; WNT fommelen] en nnl. allerhande bruieryen van fomlen en etcetera ‘allerlei gedoe van betasten et cetera (dat in bed gaat plaatsvinden)’ [1712; WNT]. De vorm met -r- is ongeveer even oud: vnnl. Een verrompelt, Een verfrompelt, Een verschrompelt Monster-dier [1639; WNT verfrommelen], frommelen ‘kreuken, rommelen, morrelen’ [1691; Sewel NE]; nnl. 't frommelen en troetelen ‘knuffelen’ [1710; WNT].
Frommelen is ontstaan als nevenvorm van het gelijkbetekenende fommelen met epenthetische -r-. De combinatie fr- komt, evenals de combinatie fl-, veel voor in woorden met klankexpressieve waarde, maar mogelijk is er ook invloed geweest van woorden als rompelen ‘rimpels krijgen, kreuken’, rommelen (zie → rommel) en wrongelen o.a. ‘kronkelen’ [16^e eeuw] (zie → wrongel ‘gestremde melk’, maar ook o.a. ‘geheel van ineengestrengelde draden’). Van fommelen is de herkomst niet zeker. Men vermoedt dat het is ontstaan uit femelen, fijmelen, oorspr. ‘vlas of hennep plukken’ [16^e eeuw], later ook ‘met de vingers onrustig betasten, friemelen’, zie → femelen. De overgang van /ē/ of /ī/ naar de ongespannen /o/ in fommelen blijft echter problematisch, maar zou verklaard kunnen worden door het affectieve karakter van het woord, dat in het algemeen gemakkelijk klinkerwisselingen kan veroorzaken.
Een andere theorie is dat frommelen geen nevenvorm van fommelen is, maar met assimilatie van -mp- > -mm- ontstaan is uit frompelen < verrompelen ‘verkreukelen’. De -p- in de attestatie van 1639 zou dan oorspronkelijk zijn en niet zijn veroorzaakt door rijmdwang.
Het Middelnederduits heeft fummelen ‘rusteloos met de handen bewegen, doelloos bewegen’ (waaruit Hoogduits fummeln ‘zoekend betasten, zinloos om zich heen slaan’ en Zweeds fumla ‘onhandig rondtasten, stuntelen’) en ook fimmelen ‘zoekend betasten’. Fries fimelje ‘friemelen’ is pas 19^e-eeuws (Philippa 1994) en Engels fumble ‘met de vingers betasten, friemelen’ [1534; OED] is wellicht ook aan het Nederduits ontleend.
Lit.: M. Philippa (1994), ‘Tussen friemelen en fröbelen’, in: OT 63, 24; Hoptman 2000

fommelen ww., waarnaast met een emfatische r (J. de Vries, Mélanges F. Mossé 1960, 467-85) frommelen, vgl. nhd. fummeln, nnoorw. nzw. fumla; in het noordgerm. met rijke klankvariatie: nnoorw. zw. fimla ‘met de handen betasten’, mnd. fimmelen en zw. famla, nde. famble, nnd. fammeln; alles affektieve woordvormingen, waarvan de oorsprong in het duister ligt. — Zie verder: femelen.

frommelen ww., een typisch affectief woord, met emfatische r gevormd uit fommelen. Wanneer wij daarnaast vinden nnd. (holst-pomm.) wrümmeln ‘frommelen’ (vgl. ook wvla. wrommel ‘wrongel, stremsel’), dan zien wij hoe de woordgroepen met fr en wr (zie: wriemelen) door elkaar lopen.

verfrommelen, verfommelen ww., samenstelling van fommelen.

frommelen ww., nog niet bij Kil. Een jong woord. Misschien met aan de N.Holl. uitspraak beantwoordende spelling uit *wrommelen: vgl. Zaansch frommel: wvla. wrommel “wrongsel, stremsel”, pomm.-holst. wrümmeln “frommelen”. Dan is *wrommelen, frommelen een afl. — met secundaire nasaalwisseling ŋ : m — van den stam van wringen, en fommelen een nog jongere vorm.

fommelen o.w., + Hgd. fummeln, Eng. to fumble; daarnevens Mndd. fimmelen, Eng. to fimble, Noorw. fimla en Ndd. fammelen, Eng. to famble, Zw. famla, De. famle: oorspr. onbek.

frommelen o.w., bij Jonctijs frompelen + Eng. to frumple: oorspr. onb. z. fommelen.

foemelen, ww.: prutsen, frommelen, frutselen; knuffelen. D. fummeln ‘frutselen’, E. to fumble ‘morrelen (aan)’, Zw. fumla. Mnd. fummelen ‘zwaaien’, Ndd. fummeln ‘rondtasten, rondlopen’. Wellicht ablautend bij Mnd. en D. dial. fimmelen ‘rondtasten’.

fommelen, ww.: frommelen, prutsen. Vgl. D. fummeln ‘frutselen, peuteren, frunniken’, E. dial. to fumble, N., Zw. fumla. Afl. aanfommelen ‘haastig en slordig aankleden’.

fuimelen, ww.: liefkozend handtastelijk zijn. D. fummeln ‘frutselen, friemelen, prutsen, frunniken, knutselen, stoeien’. Mnd. fummelen ‘(met de handen) zwaaien’, Ndd. fummeln ‘zoekend rondtasten’. E. to fumble ‘tasten, morrelen aan’. Zie ook femelen.

fompelen (W), ww.: kreuken, rimpelen. Door r-elisie uit frompelen. Ook verfompelen (W).

frommelen (G), frompelen (E, G, ZO), prommelen (ZV), ww.: kreuken, verkreukelen, ergens in proppen. Frommelen ook Kortrijks. Frommelen door ass. mp/mm < frompelen (zie i.v.). Prommelen door fr/pr-wisseling (vgl. Wvl. prut/frut). Volgens De Vries met emfatische (epenthetische) r naast fommelen, te vergelijken met D. fummeln 'frutselen, peuteren, frunniken', E. dial. to fumble, N., Zw. fumla. Of (m.i. veeleer) te vergelijken met Ndd. wrümmeln, wrummeln 'frommelen, samenproppen', freq. van wringen, met klinkerronding door de labiale w, m; vgl. Wvl. wrobbelen/wribbelen. Voor ng > mm, vgl. Wvl. wrommel < wrongel. Afl. verfrompelen.

frompelen (E, G, ZO), frommelen (G), ww.: kreuken, verkreukelen. Ook Kortrijks. Door samentrekking (elisie van doffe e) van verrompelen, afl. van rompel 'rimpel'. Of door p-epenthesis uit frommelen.

frompelen, frommelen (K), prommelen (GG: Lampernisse), ww.: kreuken, verkreukelen. Door samentrekking (elisie van doffe e) van verrompelen < Wvl. rompel (zie i.v.) ‘rimpel’. Let op de fr/pr-wisseling, vgl. prut/frut. Vgl. frinkelen/fronkelen.

fummelen (DB, DF), ww.: verfomfaaien, kreuken (DF), met de vinger uitschieten bij het knikkeren (DF). Vgl. Ndl. dial. fommelen, frommelen. D. fummeln ‘frutselen, friemelen, frunniken’, Mnd. fummeln ‘zwaaien, doelloos weg en weer lopen’, Ndd. fummeln ‘rondtasten, doelloos rondlopen’, Mnl. fimmelen ‘zoekend rondtasten’, Zw. fumla ‘rondtasten, knoeien’, E. to fumble ‘struikelen, knoeien, klunzen’.

verfrommelen (K), ww.: kreuken, verkreukelen; zie frompelen.

frommelen ‘friemelen’ -> Sranantongo from(r)u ‘friemelen; valse plooi’; Creools-Engels (Maagdeneilanden) frumple-up ‘rimpelen, kreukelen’ .

Zoek dit woord op in het WNT, MNW, VMNW, ONW.