fles* [glazen vat met nauwe hals] {flassc(h)e, flessc(h)e 1351-1400} oudhoogduits flasca, oudengels flasce; het woord komt ook in het rom. voor, maar is hier waarschijnlijk ontleend aan het germ., vgl. middeleeuws latijn flasco, flasca, flascus; het germ. woord is waarschijnlijk verwant met vlecht en met grieks plekein [vlechten]; de oorspr. betekenis moet zijn geweest ‘mandfles’. Voor de uitdrukking op de fles gaan vgl. Antwerps op de fles zijn, gezegd van een zieke in het laatste stadium, die nog slechts voedsel of drank uit een fles tot zich kan nemen, ofwel moet men denken aan op flessen aftappen, waarbij dan de persoon wiens zaken misgaan wordt vergeleken met een leeg vat.

flesch znw., dial. ook vles (Gron., Kampen, Vel.), mnl. flassce, flessce v. Voor de e uit a vgl. esp. = ohd. flasca (nhd. flasche), mnd. vlasche, vlesche, ags. flasce, flaxe (eng. flask), laat-on. flaska v. “flesch”. Uit ʼt Germ. finsch lasku, slav. *plosky (serv. plȍska) “een soort flesch”. Een oude ontl. uit lat.-rom. flasca (ofr. flasche, rhaet. flascha, it. fiasca, fiasco). Hiernaast een n-stam: mlat. flasco > fr. flacon > ndl. flacon.

flesch v., Mnl. flassce + Ohd. flasca (Mhd. vlasche, Nhd. flasche), Ags. flasc (Eng. flask), On. flaska (Zw. id., De. flaske); het woord bestaat verder in ’t Kelt.: Ga. flasg, We.. fflasg ook in ’t Rom. : Mlat. flasca (It. fiasco, Onfra. flasche, Nfra. flasque, flacon), in ’t Ngr. phlaskí en in ’t Slav.: Po. flasza, Se. flasca, Ru. fljaga. In al die talen ziet het er uit als een ontleend woord, maar van waar? Gewoonlijk neemt men als uitgangspunt Lat. vasculum, dimin. van vas, aan. Opmerkelijk zijn de vormen met p in Osl. ploskwa, Lit. plesba, Alb. plocke, Magy. palaszk, Turk. palaska. Het Finn. lasku is aan ’t Germ. ontleend. Ndl. e uit a vóór s + gutt. of lab.

fles (de, -sen), (ook:) ronde, glazen of plastic pot, i.h.b. met een deksel. Pindakaas die je zelf maakt is veel pittiger en gezonder dan die rotzooi in flessen (B. Ooft 1969: 73). - Etym.: Volgens WNT (1920) is in het AN de bet. van ‘fles met een hals’ de oorspronkelijke, die van ‘ronde, glazen pot’ verouderd. Vgl. echter ‘weckfles’. - Samenst.: jamfles (zie S&S 279) e.d., stopfles*.

fles ‘glazen vat met nauwe hals’ -> Fries flesse ‘glazen vat met nauwe hals’; Schots † flas ‘kruithoorn’; Indonesisch pelés, flés ‘glazen vat met nauwe hals’; Ambons-Maleis flèsku ‘vierkante kelderfles’; Boeginees palêse ‘kelderfles’; Jakartaans-Maleis pelès ‘glazen vat met nauwe hals’; Javaans plès ‘glazen vat met nauwe hals’; Keiëes fles ‘vierkante fles’; Kupang-Maleis fles, flesko ‘vierkante fles’; Letinees vlèsa ‘glazen vat met nauwe hals’; Madoerees ēpples ‘vierkante fles, kelderfles’; Makassaars palêse, palêsé ‘kelderfles, vierkante jeneverfles’; Menadonees fles, flesko ‘vierkante fles’; Minangkabaus poleh ‘glazen vat met nauwe hals’; Savu wolehè ‘vierkante fles’; Sasaks pĕles ‘stopfles’; Soendanees pĕles, ples ‘flesje’; Ternataans-Maleis fles, flesko ‘vierkante fles’; Creools-Portugees (Batavia) flessoe ‘glazen vat met nauwe hals’; Creools-Portugees (Malakka) fles ‘glazen vat met nauwe hals’; Japans † furesu ‘glazen vat met nauwe hals’; Loup plas ‘glazen vat met nauwe hals’; Mahican pnàsch ‘glazen vat met nauwe hals’; Negerhollands flessis ‘glazen vat met nauwe hals’; Papiaments flèshi, fleishi, fleshi (ouder: fleisji) ‘flesje voornamelijk voor medicijnen; flacon’.

421. Te diep in 't glas (glaasje of de flesch) zien,

d.w.z. te veel, overmatig drinken. Ook zegt men: Hij heeft te diep in de kan gekeken, ‘dat wil zeggen, hy heeft de kan uitgepooit, en den bodem gezien’ (Tuinman I, 120), welke uitdr. in de 17^de eeuw voorkomt (zie V. Moerk. 492 en 561) naast hij heeft te diep gewetert (Smetius, 211). Ook in het hd. zegt men: er hat zu tief ins Gläschen geguckt (Wander I, 1694) en in het Westphaalsch: hai hat te daip int glas kieken (Woeste, 47 b); vgl. ook Eckart, 158: he het to têf int Glas käken; 58: he hett to dêp in den Buddel kûke. Te vergelijken hiermede is het eng. to drink deep en het mnl. diepe drinken, in den zin van zwaar drinken, te veel drinken. In Zuid-Nederland ook: hij heeft te veel om hoog gekeken (Schuermans, 420 b, dat men kan vergelijken met Afrik. hy het in de son gekijk); in de flesch of in het glas gezien hebben; in het Haspengouwsch te diep in de flesch zien (Rutten, 67); bij Teirl. 317: Te diep in 't glas, in de pente, in de kanne kijken; Afrik. hy het in die bottel gekijk (Boshoff, 337); elders door 't glazeken gekeken hebben (Nav. 1897, bl. 60); te diep in 't kanneken kijken (Volksk. XIV, 144); fri. hy het to djip yn 'e romer sjoen.

570. Op de flesch zijn (of gaan),

d.w.z. bankroet, failliet (fr. faillite, ital. fallito) zijn, of zooals men in Groningen zegt: op 'n bokje zijn (Molema, 505); in het Haspengouwsch, Hagelandsch en ook bij ons den pot op zijn of gaan (vgl. eng. to go to pot; Rutten, 180; Tuerlinckx, 510; De Jager, Frequ. II, 455), geruïneerd, failliet, reddeloos verloren zijn. Vgl. de Schoolmeester, 39:

Wij zijn op de flesch, ik zie er geen gat in en mijn kruit is verschoten.
Onze eenige uitkomst zit hem nu nog alleen in de booten.

Braga, Voorzang:

Een Tijdschrift heel in rijm! Wie zegt nu nog
Met schuddend hoofd, dat Holland op de flesch is?

Nkr. VII, 11 Jan. p. 3: Als ons stuk niet trekt, gaan we op de flesch.

In het Antw. komt voor op de flesch staan, liggen, zijn, gezegd van een opgegeven zieke, die nog alleen uit een flesch kan eten en drinken, die dus reddeloos verloren is. Dit kan op iemands zaken zijn toegepast en zoo onze bet. hebben aangenomen. In het Ndl. Wdb. III, 4539 wordt verband gezocht met de uitdr. op flesschen trekken (op flesschen aftappen): de persoon wiens zaken misgaan, wordt vergeleken bij een vat, dat ledig raakt’; vgl. Waasch Idiot. 216 b: hij is op flesschen getrokken, haast ten onderen zijn voor fortuin, gezag of gezondheid; Rutten, 235 b: die tandpijn heeft hem fel getrokken, doen vermageren, verbleeken. Zie nog Noord en Zuid VII, 220 en XIX, 425. Het volk spreekt ook van op de flacon zijn, dat eene komische navolging is; vgl. St. L. 56: Die jongen gaat op de flacon!; Nkr. VIII, 18 Juli p. 2: Totdat natuurlijk, als er niet gauw een end aan komt, het roode luilekkerland op de flacon gaat; Nkr. X, 8 Jan. p. 2: Ook ik dacht, toen verleden jaar 't oorloggedoe begon, nu gaat 't N.V.V. tenminste lekkertjes op de flacon.

2566. Tegen de wieg stooten,

d.w.z. drinken (alcohol), aan de flesch likken. Vgl. Sjof. 28: Het was bekend dat-ie lekker an de wieg stootte; S. en S.: Zoo'n meesterknecht is ook de kwaaiste niet, als je 'm zoo nou en dan 's mee an de wieg laat stoote; De Telegraaf, 18 Juni 1914 p. 5 k. 2: Ja soms ‘stooten’ zij zoo dikwijls ‘aan de wieg’, dat zij ‘voor Pampus liggen’ eer de dag, de Zondag, goed en wel begonnen is; Draaijer, 48: Stoot is an de wiege, toe, drink eens; Regenboogkleuren, 114: De ‘olde’ trakteerde vanwege de verloving van Koningin Wilhelmina en wij ‘stootten aan de wieg’; fri. oan 't naentsje (wiegje) of de nane stjitte, uit het glaasje proeven. Syn. is aan den draad trekken; zie Harreb. III, CXVIII: Aan den draad trekken, een minnaar van een borrel zijn; Sjof. 9: De meester die sterk aan den draad trok, was 's avonds nog al eens gepoetst; syn. van aan de kurk trekken (Busk. Huet). Ook in den algemeenen zin van ‘bij iemand om hulp aankloppen’ wordt ‘tegen de wieg stooten’ gebruikt.