Meehelpen? Ga naar etymologieWiki

 

Jaarwoord generator van Genootschap Onze Taal

 

fenomeen - (buitengewoon verschijnsel)

Etymologische (standaard)werken

M. Philippa, F. Debrabandere, A. Quak, T. Schoonheim en N. van der Sijs (2003-2009) Etymologisch Woordenboek van het Nederlands, 4 delen, Amsterdam

fenomeen zn. ‘buitengewoon verschijnsel’
Nnl. phenomeen ‘buitengewoon natuurverschijnsel’ [1778; WNT phaenomeen], phenomeen ‘zintuiglijk waarneembaar verschijnsel’ [1890; WNT], dergelijke fenomenen ‘dergelijke verschijnselen’ [1890; WNT], phaenomeen ‘persoon met buitengewone kwaliteiten’ [1921; WNT], Eerder alleen als “kunstwoord” phaenomenon ‘verschijnsel’ [1658; Meijer].
Via Frans phénomène ‘buitengewoon natuurverschijnsel’ [1554; Rey] ontleend aan Grieks phainómenon ‘verschijning’, de onzijdige substantivering van het teg.deelw. van phaínein ‘verschijnen, zichtbaar worden’, zie → fantasie.
De toepassing van dit begrip in de filosofie is geïnitieerd door de Duitse filosoof Immanuel Kant (1724-1804) en is in het Nederlands dus een betekenisontlening. Metaforisch kan fenomeen ook voor personen gebruikt worden.
♦ fenomenaal bn. ‘verbazingwekkend’. Nnl. phaenomenaal ‘betrekking hebbend op zintuiglijk waarneembare verschijnselen’ [1898; van Dale], maar nu vooral overdrachtelijk ‘verwonderlijk, verbazingwekkend’ [1912; Koenen] en ‘buitengewoon’ [1912; Kramers]. Ontleend, misschien via Duits phänomenal [midden 19e eeuw; Pfeifer], aan Frans phénoménal [1803; Rey], afleiding van phénomène.

P.A.F. van Veen en N. van der Sijs (1997), Etymologisch woordenboek: de herkomst van onze woorden, 2e druk, Van Dale Lexicografie, Utrecht/Antwerpen

fenomeen [verschijnsel] {phenomeen 1778} < frans phénomène < latijn phaenomenon < grieks phainomenon, teg. deelw. van phainesthai [schijnen, verschijnen], dus dat wat verschijnt.

Uitleenwoordenboeken

N. van der Sijs (2010), Nederlandse woorden wereldwijd, Den Haag; met aanvullingen uit Uitleenwoordenbank 2015

fenomeen ‘verschijnsel’ -> Indonesisch fénomén(a) ‘verschijnsel’.

Dateringen of neologismen

N. van der Sijs (2001), Chronologisch woordenboek: de ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, Amsterdam

fenomeen verschijnsel 1778 [WNT] <Frans

Overige werken

Woordenboek der Nederlandsche taal (WNT) & Middelnederlandsch woordenboek (MNW) & Vroegmiddelnederlands woordenboek (VMNW) & Oudnederlands woordenboek (ONW) – alle onderdeel van de Geïntegreerde Taalbank (GTB)

Zoek dit woord op in het WNT, MNW, VMNW, ONW.

Hosted by Instituut voor de Nederlandse Taal