Meehelpen? Ga naar etymologieWiki

 

Jaarwoord generator van Genootschap Onze Taal

 

exemplaar - (afzonderlijk stuk van iets)

Etymologische (standaard)werken

M. Philippa, F. Debrabandere, A. Quak, T. Schoonheim en N. van der Sijs (2003-2009) Etymologisch Woordenboek van het Nederlands, 4 delen, Amsterdam

exemplaar zn. ‘afzonderlijk stuk van iets’
Mnl. ‘voorbeeld, toonbeeld’ in met gueden seden ende exemplaren ‘met goede zeden en voorbeelden’ [1276-1300; CG II, Lut.A], exemplaer ‘afschrift, kopie’ [1477; Teuth.]; nnl. exemplaar, o.a. ‘voorbeeld’ [1777; Meijer], ‘voorbeeld van een bepaalde soort, model’ [1837; WNT].
Ontleend aan Latijn exemplar ‘afschrift, kopie; evenbeeld’ of exemplārium ‘afschrift; voorbeeld, model’. Beide woorden zijn gevormd van het zn. exemplum ‘voorbeeld, model’ bij het werkwoord eximere (verl.deelw. exēmptum) ‘wegnemen, uitnemen’, gevormd uit → ex- en emere ‘nemen, kopen’.
Uit de betekenis ‘afschrift, kopie van iets’ ontwikkelde zich later die van ‘afzonderlijk stuk’. De betekenis ‘voorbeeld’ komt nog bij Meijer [1805] voor. Rechtstreeks aan Latijn exemplum ontleend is mnl. exempel ‘voorbeeld, leerzaam verhaal’ [1265-70; CG II, Lut.K]. Een duidelijk onderscheid tussen exemplaar ‘stuk, afdruk’ en exempel ‘voorbeeld’ wordt in woordenboeken pas door Weiland [1824] gemaakt.

P.A.F. van Veen en N. van der Sijs (1997), Etymologisch woordenboek: de herkomst van onze woorden, 2e druk, Van Dale Lexicografie, Utrecht/Antwerpen

exemplaar [stuk] {exemplaer [voorbeeld] 1350} < frans exemplaire < latijn exemplarium, exemplar (2e nv. exemplaris) [voorbeeld, toonbeeld, afschrift, kopie], van exemplum (vgl. exempel).

Uitleenwoordenboeken

N. van der Sijs (2010), Nederlandse woorden wereldwijd, Den Haag; met aanvullingen uit Uitleenwoordenbank 2015

exemplaar ‘stuk’ -> Indonesisch éksémplar ‘kopie van een boek, tijdschrift’.

Dateringen of neologismen

N. van der Sijs (2001), Chronologisch woordenboek: de ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, Amsterdam

exemplaar stuk 1641 [WNT] <Frans

Overige werken

Woordenboek der Nederlandsche taal (WNT) & Middelnederlandsch woordenboek (MNW) & Vroegmiddelnederlands woordenboek (VMNW) & Oudnederlands woordenboek (ONW) – alle onderdeel van de Geïntegreerde Taalbank (GTB)

Zoek dit woord op in het WNT, MNW, VMNW, ONW.

Hosted by Instituut voor de Nederlandse Taal