draak zn. ‘fabeldier’
Mnl. drake ‘fabeldier’ [1240; Bern.], draco ‘id.’ [1287; CG II, Nat.Bl.D].
Een zeer oude ontlening aan Latijn draco (genitief dracōnis) < Grieks drákōn ‘draak’.
Hetzelfde woord is ook ontleend in de andere Germaanse talen: mnd. drake ‘id.’; ohd. drahho (mhd. drache, nhd. Drache); oe. draca (ne. dragon < Frans dragon < Latijn draco); on. dreki ‘draak; vikingschip’ (< oe. of mnd.) (nzw. drake ‘draak’, drakkar ‘vikingschip’, letterlijk ‘draken’ < mnd.).
Vanwege de zogenaamde ‘scherpe blik’ van dit wezen wordt het Griekse woord meestal in verband gebracht met het werkwoord dérkesthai ‘kijken’ (édrakon ‘kijkte’), verwant met Sanskrit darśa- ‘zien’; Avestisch darštis ‘gezicht’; Oudiers derc ‘oog’; ohd. zoraht ‘helder’; bij de wortel pie. *derḱ- ‘kijken’ (IEW 213).
Een andere hypothese (Maak 2001) gaat uit van een verband met pgm. *drak-, dat voorkomt in ohd. anutrehho, mhd. antreche, mnd. āntdrake, me. drake, ne. drake, alle met betekenis ‘woerd’, dat met pgm. *drakan- ‘ergens naar toe trekken, vliegen’ zou samenhangen, zoals pgm. *snakaz- ‘slang’ (ne. snake) met *snakan- ‘kruipen’. Dat zou ook Opperduitse vormen met t- zoals Beiers track verklaren (die overigens bij vroege ontlening ook het resultaat van hoogduitse klankverschuiving zou kunnen zijn). De betekenis ‘draak’ zou dan volksetymologisch onder invloed van Latijn draco zijn ontstaan.
De draak komt bij de Germanen al voor in de oudste heldensagen. Verder was het woord in de taal van de Vikingen van de 6^e tot de 10^e eeuw ook de benaming van een vaartuig, waarvan de voor- en achterkant de vorm van een draak hadden.
Lit.: H.-G. Maak (2001) “Drache und Enterich-Beobachtungen und Überlegungen zu Etymologie und Wortgeschichte der Tierbezeichnung Drache”, in: Zeitschrift für deutsches Altertum 130, 66-75

EWN: draak zn. 'fabeldier' (1240)
ANTEDATERING: drako 'draak' als laatste deel van het toponiem Holedraca [1133; ONW]
[J. Luif (2010-2018), 'Oudere dateringen van woorden uit het EWN', in: Trefwoord (bewerkt)]

draak znw. m., mnl. drāke, mnd. drāke, ohd. trahho (nhd. drache), oe. draca (het on. dreki is uit het oe. of uit het mnd. ontleend) < lat. draco < gr. drákōn ‘draak’.

Uit het optreden van de draak in de oudste heldensagen (zoals die van Siegfried) blijkt, dat het woord vroeg tot de Germanen gekomen moet zijn. O. Höfler, Festsch. F. R. Schröder 1959, 96-102, heeft er op gewezen, dat het woord draco tot de Germanen gekomen is als een militaire term en wel voor de drakenveldtekens der Romeinen. Maar de draak op deze signa werd door de Germanen mythologisch opgevat, d.w.z. de vijand werd gesymboliseerd in het van ouds bekende monster, dat als lindwurm in de heldensagen voorkwam. Met deze vroege overname stemt overeen, dat Siegfried de Cheruskervorst Arminius geweest zal zijn en dat deze juist als fortuinlijk bestrijder van de Romeinse legioenen van Varus in mythische zin als drakendoder werd gezien.

draak. Misschien is lat. draco de Germanen het eerst bekend geworden als de schrikwekkende figuur in het romeinse veldteken (Karsten Germanen 204). De benaming is dan later toegepast op wezens, die de germ. mythologie reeds vóór de romeinse invloed kende. Een vanouds germ. woord voor een dergelijk wezen is bij lintworm genoemd.
On. dreki m. heeft e uit a door een normale on. klankontw. en wijkt dus van de andere oudgerm. woorden niet af.

draak s.nw.
1. Fabelagtige monster, dikw. voorgestel as 'n vuurspuwende slang met horings en pote. 2. Sterrebeeld aan die noordelike hemel. 3. Onuitstaanbare, haatlike persoon.
Uit Ndl. draak (al Mnl. in bet. 1, 1616 in bet. 2, 1622 in bet. 3). Eerste optekening in Afr. in Patriotwoordeboek (1902).
Ndl. draak uit Latyn draco, draconis 'slang' uit Grieks drakon, drakontos 'slang', met lg. van drak-, stam van derkesthai 'duidelik sien' en derkomai 'skerpsiende'. Draak het wsk. lett. beteken 'een met die dodelike blik (wat mense laat versteen het)'.
D. Drache (9de eeu), Eng. dragon (ongeveer 1220), Fr. dragon, It. drago, Port. dragão, Sp. dragón.
Vgl. drakonies.

Draak (Den) steken met iemand of iets, iemand voor den gek houden, spotten met iets. Afkomstig van het feit, dat in processies en optochten een zeer gewoon bestanddeel was Sint Joris met den draak, d. w. een man te paard met een lans stekende in een voor hem uitgereden draak, en er ook bij de schuttersfeesten een soort spel werd gehouden of vertooning gegeven van St. Joris met den draak (Oude Tijd 1872, 136). Den draak steken is dan waarschijnl. gelijk te stellen met: sollen, eig. het spelletje van draak steken met iemand doen, hem behandelen als een weerlooze, een speelbal. Den overgang kan men waarnemen in een zin als deze V. IJk, Scheepsb. 261: “Wat modus heden de Franschen in ’t Vlagge voeren houden, is mij onbekent, en meen ook dat hier omtrent geen vasten Regel werd gehouden; maar dat, volgens ’t spreekwoord, zoodanig de Schilder wil, St. Joris den Draak mag steeken.”

draak ‘fabelachtig monster’ -> Deens drage ‘fabelachtig monster; vlieger (speelgoed)’ (uit Nederlands of Nederduits); Noors drake ‘fabelachtig monster; vlieger (speelgoed)’ (uit Nederlands of Nederduits).

487. Den draak steken met iets,

d.w.z. den gek met iets steken. Deze uitdrukking herinnert aan den bekenden St.-Joris, eigenlijk Georgius, prins van Cappadocië, die omstreeks het midden van de derde eeuw leefde, en een vreeselijken draak, die het land onveilig maakte en de dochter des konings wilde verslinden, met zijn degen doodde. Deze ridder werd in de middeleeuwen de christelijke ridder, die den draak, d i. het heidendom, doorstak; toen ook kreeg hij evenals ieder ridder een wapenschild: een rood kruis op een zilveren veld. Op vele muntstukken uit de 15^de en 16^de eeuw vinden wij hem afgebeeld met het kruis op zijn wapenrok, te paard of te voet den draak doodende, nu eens met een speer, dan weer met een zwaard. In optochten en processies kwam hij meermalen voor; o.a. in 1550 te Amsterdam, waar hij in eene processie medereed en met zijn lans naar een grooten, groenen draak stak.Eene dergelijke voorstelling vindt men nog op eene schilderij van Derkinderen in het Suasso-museum te Amsterdam. Albrecht Durer zag hem te Antwerpen, terwijl die draak door eene dame, die Sint-Margriet voorstelde, aan een rood lint voortgetrokken werd. Hij mocht in geen optocht ontbreken, waarin hij voor de grap zijn lans zwaaide en er mede stak in een linnen draak, met stroo opgevuld. In de stadsrekeningen van Axel van 1504-1505 leest men o.a. nog: ‘Van dat hij met zijnen peerden voerde op de sle een personaige in de processie ende voort dat hij de greppe vulde met eerde daer men de drake stac’. Thans is de herinnering aan St.-Joris zoo goed als verdwenen, maar, zoo zegt J. ter Gouw, ‘zijn vermakelijk en schertsend draaksteken is nog in de taal bewaard, en als men van iemand spreekt, die maar voor de leus iets zegt, zonder dat het hem ernst is, dan zegt men nog: hij steekt er den draak mee’. Door H. Beckering Vinckers wordt in het Tijdschrift XXXIX, bl. 146 gewezen op een plaats uit ‘de Tafel vanden Kersten ghelove’ van Dirc van Delf (meegedeeld in Tijdschrift XXII, 15), waar sprake is van een nagemaakten draak, dien men voor de processie uit leidde en dien men later sloeg en stak. Deze draak stelde dan niet het heidendom maar den duivel voor, met wien men graag solde en spotte. In het laatst der 16^de of in het begin der 17^de eeuw komt de uitdr. den draak met iemand steken voor; ze is o.a. te vinden bij V. Ghistele, Terent. Andr. 75: Meendy dat ghi met mi dus den draec moecht steken? En uwen spot houwen?; Eerste Nieu Amoreus Liedtboeck, anno 1605, bl. 100:

 Sy steeckt den draeck met mijn goet ront.
 Dus roep ick wraeck, ick heb oorsaeck,
Tot aller stont.

Later komt zij meermalen voor; o.a. in Brederoo's Moortje, vs. 24; Pers, 568 a; 758 b; Kluchtspel II, 227; Van Effen, Spectator XI, 190; enz. Ook kende men in de 16^de eeuw een werkwoord draken (op iemand) geheel in dezelfde beteekenis (zie o.a. Tijdschr. XXIII, 247). Synonieme uitdrukkingen zijn den alf, den gek, den guich met iemand steken. Zie Noord en Zuid III, 153-155 en 511; Ter Gouw, Volksvermaken, 271; Volkskunde XXIII, 78; Navorscher XVIII, 201; Ndl. Wdb. III, 3212.

626. Den gek houden (of hebben) met iemand (of iets),

d.w.z. den spot drijven met iemand of iets (zie o.a. V.d. Water, 77); fri.: de gek mei immen ha; gron. de guchel met iets drijven (Molema 139 a); nhd. den Gecken treiben mit etwas; 17^de eeuw: zijn guichelspel met iemand of iets drijven; vgl. iemand voor den gek houden. Deze uitdr. zal ontstaan zijn door contaminatie van sijn(e) spot (sceren, scop, gile) houden of maken met eenen (of om iet) en den gek (den alf, den spot, den draak) met iemand (of iets) steken. Vgl. het Groningsche iemand de gek anscheren, ontstaan door verwarring van ‘iemand den gek aansteken’ en ‘met iemand scheren’ (Molema II a); ook in 't Nd. de Geck anschêren (Eckart, 141). In Zuid-Nederland: met iemand den zot houden; mnl. den sot met enen maken.