dom⁴* [niet wijs] {oudnederlands dumba 901-1000, middelnederlands domp, dom [dom, dwaas]} oudsaksisch dumb [dom], oudhoogduits tumb [stom, doof, dom], oudfries dumb, dumm [stom, dom], oudengels dumb, gotisch dumbs, oudnoors dumbr [stom]; de oorspronkelijke betekenis van deze woorden is ‘stom, niet kunnende spreken’; de herkomst is onzeker maar samenhang met doof lijkt waarschijnlijk.

dom 2 bnw. mnl. dom, domp ‘dom, dwaas’ (Kiliaen ook ‘doof’), onfrank. dumb ‘dom’, os. dumb ‘dom’, ohd. tumb ‘stom, doof, dom’, ofri. dumb, dumm ‘dom, stom’, oe. dumb ‘stom’, on. dumbr, got. dumbs ‘stom’. — Het germ. *dumba is wel het best te verklaren als een geanaliseerde vorm naast *dauƀa, waarvoor zie: doof. Grondbet. schijnt dus wel ‘doof-stom’, waaruit zich die van ‘achterlijk’ gemakkelijk ontwikkelen kon.

dom II bnw. — In domoor is het tweede lid bevreemdend; de samenst. zou semantisch beter te begrijpen zijn, als we uit mochten gaan van de door Kil. voor dom opgegeven bet. ‘doof (‘slechthorende’ > ‘trage van begrip’). Deze bet. wordt echter uit het Mnl. en Nnl. niet bevestigd, zodat wij met v.Lessen Samengest. Naamw. 103 mogen vermoeden, dat domoor gevormd is naar Kil. oudnnl. botoor ‘homo stolidus et pingui iudicio’, dat oorspr. ‘slechthorende’ zal hebben betekend.

dom b.nw.
1. Met min verstand, sonder insig, onnosel. 2. Lomp, gevoelloos.
Uit Ndl. dom (al Mnl.) 'dom, dwaas', ook 'doof'. Uit die grondbetekenis 'doofstom' het die bet. 'agterlik' ontwikkel.
Vanuit Afr. in S.A.Eng. (1878).

een beetje dom [uitspraak] (2001). Eind maart 2001 maken Willem-Alexander en Máxima hun verloving bekend op de Nederlandse televisie. Máxima, die bijzonder goed Nederlands blijkt te spreken, noemt de verwijzing van haar aanstaande naar een open brief van Videla, in verband met het verleden van Máxima’s vader, “een beetje dom”. Haar uitspraak wordt direct gevleugeld. In de rest van het jaar maken Willem-Alexander Máxima de zogeheten Máximatour, een kennismakingstour door Nederland.

442. Te dom (of te stom) om voor den duivel te dansen,

d.w.z. zeer dom zijn; vgl. Harreb. I, 142: Hij is te dom om voor den duivel te dansen; in Kmz. 335; 356 en Nest. 24: Te stom om voor den duivel te dansen; Het Volk, 8 Dec. 1913, p. 1 k. 2: De parvenu, zelf vaak te dom om voor den duivel te dansen, moet in al zijn uitingen het bewijs leveren dat hij een nietsnut is; Molema, 83; fri. to dom om foar de divel to dounsjen. Evenzoo in Zuid-Nederland; zie o.a. Antw. Idiot. 362.

632. Zich van de gekken houden,

meestal zich van den gekke houden, d.w.z. ‘zich houden alsof men “van den gekken” was, als een lid van het narrengild, en dus in 't algemeen: zich houden alsof men gek was. Doch bij uitbreiding genomen in den bepaalden zin van zich dom of onnoozel houden, zich voordoen alsof men van de zaak niets af weet of iemands bedoeling niet vat; t.w. omdat men zich niet wil uitlaten of zich van lastige vragers en indringers wenscht af te maken. In denzelfden zin zegt men ook zich van de(n) malle(n) houden (18^de eeuw); bij uitbreiding ontstond daarnevens de zegswijze zich van de dommen of den domme houden, die thans zelfs de meest gewone is.’ Zie het Ndl. Wdb. IV, 941; IX, 132; III, 2777.

1663. Oliedom zijn,

d.w.z. bij uitstek dom, uiterst onverstandig zijn: te dom of stom om voor den duivel te dansen (fri. to dom om foar de duvel to dounssen); amper of even voor vuur en licht bewaard zijn (dial.); hij is te dom, om alleen bij het vuur te zitten (Harreb. II, 427); fri. oaljedom. Deze uitdrukking komt sedert de 18^de eeuw voor o.a. C. Wildsch. I, 251; Brieven v. B. Wolff, 413; Ndl. Wdb. X, 115; vgl. het dial. traandom (Taalgids VIII, 113Joos, 125; Loquela, 372.); in Zuid-Nederland oliedom naast ovendom; hoorndomVgl. ook Het Volk, 8 Dec. 1913, p. 1 k. 2; Kmz. 335; 356.. Voor de verklaring vergelijke men broodmager, kiplekker (n^o. 1152); hd. gerührt sein wie Apfelmus; grob sein wie Bohnenstroh; zoo onnoozel als pompwater, op een dwaas gezegde (Waasch Idiot. 531 b); zoo vet als een slak (dronken); dat spreekt als een petje, dat spreekt van zelf; hij gaat af als een reiger, hij druipt af, omdat hij niets weet te antwoorden, en dergelijke, waarin aan woordspel met twee verschillende beteekenissen van het bijv. naamw., het zelfst. naamw. of een wkw. moet worden gedacht. Oliedom is dan in eig. zin zoo dom, d.i. traag, loom, vadsig, lui, als (traag vloeiende) olie, in welken zin dom dial. nog bekend is. Zoo zegt men in Zuid-Nederland dom zijn van de hitte, zwaarhoofdig, suf zijn van de hitte (vgl. dommelen en Tuerlinckx, 125; Rutten, 54; Schuerm. 99 a; De Bo, 246). In de Zaanstreek spreekt men van domme handen, verkleumde handen, onbruikbaar door de koude (Boekenoogen, 159).