dille 2 zn. ‘steelhuls’
Mnl. dille ‘buisvormig deel van een schop enz. waarin de steel wordt bevestigd’ [1467; MNHWS], naast ablautend dul(le).
Mnd. dille naast de ablautende vorm ohd. tulli < tulli(o) ‘pijl, buis aan het eind van pijl of speer ter bevestiging van pijl- of speerpunt’ (mhd. tülle ‘paalwerk, buis, buis waarmee de punt van een pijl of speer aan de schacht wordt bevestigd’) < pgm. *delja- en, met ablaut, *dulja-.
Herkomst onzeker. Verwantschap met pie. *d^hel-, *d^holo- ‘uitholling, welving’ (IEW 245-246) is weinig wrsch., omdat deze woorden de betekenis ‘dal’ etc. hebben. Het in dit verband ook wel genoemde Grieks thólos ‘koepeldak’ is niet Indo-Europees. Gezien de beperking tot een deel van het Germaans en het betekenisveld zou men aan een substraatwoord kunnen denken.
Frans douille ‘buisje, huls’ is aan het Germaans ontleend.

EWN: dille 2 zn. 'steelhuls' (1467)
ANTEDATERING: een dull aen een schuemspaen 'een kokertje aan een schuimspaan' [1441; iMNW]
{De attestatie van het EWN uit 1467 moet luiden: dulle.}
[J. Luif (2010-2018), 'Oudere dateringen van woorden uit het EWN', in: Trefwoord (bewerkt)]

dille 1 znw. v. ‘buis tot het opnemen van de steel van een gereedschap’, mnl. dille. Daarnaast ablautend mnl. dulle vgl. ohd. tülle o. (nhd. tülle v.) ‘id.’ (mhd. ook: ‘omheining van planken, paalwerk’). Dat het woord zeer oud is, leert de ontlening van fra. douille aan het oudfrankisch. Naast het germ. * delja, *dulja staat ook een *dulō: ohd. dola v. ‘buis’, mnd. dole, dolle v. ‘gracht’ (zie: doel), *daljō: nnl. del, oe. dell ‘dal’, *dōliō: mhd. tüele ‘verdieping’ en *dēliōn: on. dæla ‘geul, goot’. — Voor de etymologie zie: dal.

dille I (buis). Fr. douille ‘dille’ wordt beter uit het Germ. afgeleid.

dil, dille deel van gereedschap waarin de steel sluit (Noordoost-Nederland). Ablautend ~ met n.o. dul ‘id.’ (= hgd. tülle ‘id.’) ~ hgd. dohle ‘buis’. Combinatie buiten het Germaans onzeker.
Sassen 40, Crompvoets 197, FWH 117 (ook andere etymologie).

dul kokervormig iets waarin een steel past (Noordoost-Nederland). = mnl., geld. dulle (= hgd. tülle ‘buisje’). Het woord is oud, want » fra. douille. Wschl. ablautend ~ nl. dil(le) (mndd. dille) en ~ ohgd. dola ‘buis’. Misschien van de basis waar ook dal bij hoort.
Bezoen 1938, 37, NEW 117, Gallée 1895, 10.

dulle II naaf (zuidelijk Zuidwest-Drente). Vgl. fri. tölle, tuolle ‘naaf, melkstoeltje’. Mogelijk zijn twee etymologisch verschillende woorden door elkaar gelopen. Enerzijds zijn er verwante vormen met r vòòr l: ijsl. thyrill ‘roerstok’, ono. thurla ‘oprollen’, ouder fri. tourle ‘melkstoeltje’, Bilts turl ‘melkstoeltje’ en hgd. dorlen ‘zich draaien’, woorden met een i.e. basis die o.a. ‘draaien’ betekent, (waarbij men voor de wegval van r kan denken aan hgd. welt ‘wereld’ naast wereld en oostbrab. kel ‘kerel’ naast nl. kerel). Anderzijds kunnen er woorden zijn van een basis die een ‘uitholling’ of ‘welving’ aanduidt zoals nl. dille ↑ ‘soort buis om de steel van een gereedschap op te nemen, nl. dal, russ. dol ‘dal’, ensch. dul ↑ ‘deel boven aan een spade waarin de steel gestoken wordt’, geldov., mnl. dulle ‘buis waarin een steel gestoken wordt’, ohgd. tülle ‘buis waarin een steel gestoken wordt’, ohgd. dola ‘buis’, gr. thólos ‘koepel’. Reeds vroeg is de frankische vorm van het woord in het franse douille ‘schaft, overtrek’ ontleend. De verhouding tot dial. duil ‘lisdodde, een plant met een kokervormige aar’ is ook onduidelijk.
Kocks 234, Bezoen (1938) 37, Gallée 1895, 10, Huldealbum Ryckeboer 510, Spenter 336-337, IEW 1071-1074, 245-246, NEW 117.