deel 2 zn. ‘plank, planken vloer, dorsvloer; hooizolder’
Mnl. dele, deel ‘plank’ [1308-46; MNW], ‘vloer’ [1400-34; MNW], ‘wand, muur’ [ca. 1410; MNHWS]; vnnl. deelen (mv.) ‘planken vloer’ [1550; WNT], deelen (mv.) ‘planken’ [1596; WNT], deel ‘vloer’ [1605; WNT], deel ‘dorsvloer’ [1669; WNT].
Dit woord is in de verschillende fasen van de Germaanse talen uitgebreid in vormen en betekenissen vertegenwoordigd. Mnl. dele, deel ‘plank, vloer, dorsvloer, wand, muur’; os. thili ‘vloer(plank)’ (mnd., nnd. dele ‘plank, vloer, bodem’), ohd. thil(o) ‘plank, planken wand, planken vloer’ (mhd. dil(le) ‘plank(en wand), scheepswand, scheepsdek, planken vloer’, nhd. Diele ‘vloer, vloerplank, voorkamer’ (voor ‘dorsvloer’ heeft hd. Tenne)); Het Fries heeft de inheemse vorm telle ‘dorsvloer’ naast dealje ‘plank, planken vloer’ uit het Nederlands; oe. ðel ‘plank’, ne. theal ‘plank’ (verouderd), voorts oe. ðille ‘plank(en vloer)’ (14^e eeuw thill(e) en ne. thill ‘staak, disselboom’, ne. thill ‘dunne laag klei onder kolenlaag’); ca. 1400 uit het mnd. of mnl. ontleend dele (ne. deal ‘plank, plankhout’); on. þil(i) ‘plank(en wand)’, þilja ‘plank(en scheepsbodem)’, mv. ‘scheepsdek’ en þel ‘bodem, grond’ (nzw. tilja ‘vloer(plank), toneel’); < pgm. * þeljō-, þil-.
Buiten het Germaans nog Litouws tìlės ‘planken vloer in boot’, Russisch tlo ‘bodem’ < pie * tel- ‘plank’. Andere verbindingen buiten het Germaans als Latijn tellús ‘aarde’, Sanskrit talam ‘aarde, vlakte’, Oudpruisisch talus ‘vloer’ zijn onwaarschijnlijk, omdat de grondbetekenis van *tel- toch wel ‘plank’ is. Grieks tēlía ‘plank, speelbord’, dat in dit verband ook wel wordt genoemd, is een leenwoord, on. þollr ‘dennenboom’ is wrsch. een substraatwoord.
In het noordoostelijk Middelnederlands komt als Friese vorm voor til(le) ‘houten brug’ [1456; MNW], en ‘zolder’ [ca. 1420; MNW], nnl. (met name Noord-Hollands) til ‘bruggetje, planken zoldering’, ook als tweede deel in duiventil, zie → til. De verhouding tussen deel en til is echter niet duidelijk; hetzelfde geldt voor andere details, zoals betekenisontwikkeling.
Lit.: E. Nörrenberg (1938) ‘Die Herkunft von mnd. dele, f., in’, in: Westfälische Forschungen 1, 326-57; J.F. Bense (1939) A Dictionary of the Low-Dutch element in the English vocabulary, Den Haag

deel 1 znw. v. ‘plank, dorsvloer’, mnl. dēle v. ‘plank, vloer’, ohd. dili o. ‘plank, vloer of wand van planken’, os. thili v. ‘plankenvloer’, on. þili, þil o., waarnaast þel ‘grond, bodem’. — oi. talam ‘vlakte, voetzool’, lat. tellus (> *teln-) ‘aarde’, osl. tŭlo ‘vloer’, oiers talam (< *talmon) ‘aarde’, lit. tìles ‘planken vloer in een boot’, opr. talus ‘vloer’ (IEW 1061). — > ne. dele, deale (sedert 1402), vgl. Bense 73.

Om te verklaren, dat naast elkaar de bett. ‘plank’ en ‘vloer’ optreden, moet men niet zijn toevlucht nemen tot constructies als ‘vastgestampte leemvloer’ > ‘plankenvloer’ > ‘plank’, maar beide afleiden uit de techniek van de oude huisbouw. Want al overheerst in het idg. de betekenis ‘vloer’, zo staan daarnaast toch ook woorden als gr. tēlíā ‘plank, bord’ en lit. tìltas ‘brug’. Daarom kan men eerder verbinden met on. þǫll v. ‘jonge denneboom’ en lat. taleā ‘stek’, osl. talija ‘tak’ en dan uitgaan van de grondsituatie van het bosbedrijf, waaruit het hout voor balken en planken gewonnen werd. Daar bij het maken van de huiswand ook een bestrijking met leem voorkwam, maar vooral ook daar de vloer van de woning uit vastgestampte leem bestond, werd uit dezelfde wt. ook de benaming daarvoor gevormd. — Voor de nevenvorm germ. *þiljō zie: til 1.

deel 1 v. (plank), Mnl. dele, Os. thili + Ohd. dilo (Mhd dil, Nhd. diele), Ags. đill (Eng. thill), On. þili (Zw. tilja, De. tilje) + Skr. talam = bodem, Lat. tellus = aardbodem, Oier. talam = aarde, Lit. tìle = plank, Osl. tĭlo = bodem. Eng. deal komt uit Ndl.

deel* plank, vloer 1343-1344 [MNW]