cement zn. ‘snel verhardend bindmiddel’
Mnl. inder mortre ende int chyment ‘in de mortel en in het cement’ [1300-50; MNW-R], met lode ende met chimente ‘met lood en met cement’ [1300-50; MNW-R], steenen ... met starken cimente gebonden ‘... met stevig cement verbonden’ [1340-60; MNW-R], ciment ‘bindmiddel’ [1465-75; MNW-R], cement [1477; Teuth.].
Via Frans ciment ‘cement’ [1165-70; Rey] (later ook Frans cément ‘bindmiddel, vulmiddel’ [1573; Rey, TLF]) ontleend aan vulgair Latijn *cementum < Latijn caementum ‘cement, mortel, modder’, eerder al ‘steenslag, steenbrokken (gebruikt als bindmiddel bij het metselen)’, een afleiding van het werkwoord caedere ‘houwen, slaan’ (zie → cesuur).
Naast de vorm ciment is in het Frans in de 16^e eeuw de vorm cément geconstrueerd die teruggreep op het Latijn. Nederlands cement kan een zelfstandige reconstructie zijn of ontleend zijn aan het Frans; de Franse vorm is wel veel later geattesteerd.
♦ cementeren ww. ‘met cement besmeren; twee metalen onderdelen met een bindmiddel aan elkaar bevestigen’. Nnl. cementeeren ‘metalen hechten’ [1860-61; WNT], ‘met cement bestrijken’ [1908; WNT]. In de betekenis ‘metalen hechten’ ontleend aan Frans cémenter ‘id.’ [1675; Rey], een afleiding van Frans cément ‘bindmiddel’. In de betekenis ‘met cement bestrijken’ (die in het Frans niet bestaat) een zelfstandige Nederlandse afleiding van cement.

EWN: ♦ cementeren ww. 'met cement besmeren; twee metalen onderdelen met een bindmiddel aan elkaar bevestigen' (1860-61)
ANTEDATERING: mnl. eerst symenteren 'reinigen met behulp van "siment" (hier 'bijtende vloeistof')' [1400-34; iMNW]
Later: vnnl. met kogelen … ghespijckt, met menschenbloet ghecementeert 'met kogels bespijkerd, met mensenbloed dichtgeplakt' [1626; Van Reyd, 627]
[J. Luif (2010-2018), 'Oudere dateringen van woorden uit het EWN', in: Trefwoord (bewerkt)]

cement znw. o. m., mnl. ciment, chiment < ofra. cement, ciment < lat. caementum ‘gebroken rotsstenen’.

cement n., over Ofra. cement (Nfra. ciment), uit Lat. cæmentum = puin, van cædo (z. scheiden).

¹sement s.nw.
1. Poeiermengsel vir bou- en konstruksiedoeleindes wat met water en sand aangemaak word, as verbindingsmiddel dien en baie hard word. 2. Iets wat verbind of saamhou.
Uit Ndl. cement (Mnl. ciment in bet. 1, ongeveer 1710 in bet. 2). Eerste optekening in Afr. in Patriotwoordeboek (1902).
D. Zement (13de eeu), Eng. cement (1300), Fr. ciment (13de eeu).

cement ‘mortel’ -> Noord-Sotho samente ‘mortel’ (uit Afrikaans of Engels); Tswana samêntê ‘mortel’ (uit Afrikaans of Engels); Xhosa samente ‘mortel’ (uit Afrikaans of Engels); Zoeloe semende ‘mortel’ (uit Afrikaans of Engels); Zuid-Sotho samente ‘mortel’ (uit Afrikaans of Engels); Indonesisch semén ‘mortel’; Ambons-Maleis semèn ‘mortel’; Atjehnees seumèn ‘mortel’; Jakartaans-Maleis semèn ‘mortel’; Javaans semèn ‘mortel’; Keiëes esmin ‘mortel’; Madoerees sēmmen ‘(bouwkunde) stof die snel hard wordt’; Makassaars simêng ‘(bouwkunde) stof die snel hard wordt’; Minangkabaus semen, simin ‘mortel’; Muna sume ‘mortel’; Sasaks sĕmen ‘mortel’; Soendanees sĕmen ‘mortel’; Singalees † simēnti ‘mortel’; Japans semento ‘mortel’; Papiaments semènt, samènt ‘mortel’; Sranantongo smenti, sementi ‘mortel’; Sarnami samenti ‘mortel’; Surinaams-Javaans semèn ‘mortel’.

Zoek dit woord op in het WNT, MNW, VMNW, ONW.