![]() Meehelpen? Ga naar etymologieWiki
![]()
|
algoritme - (rekenschema)Etymologische (standaard)werken
M. Philippa, F. Debrabandere, A. Quak, T. Schoonheim en N. van der Sijs (2003-2009) Etymologisch Woordenboek van het Nederlands, 4 delen, Amsterdamalgoritme zn. ‘rekenschema’ P.A.F. van Veen en N. van der Sijs (1997), Etymologisch woordenboek: de herkomst van onze woorden, 2e druk, Van Dale Lexicografie, Utrecht/Antwerpenalgoritme [rekenschema] {algorithmus 1734} o.i.v. grieks arithmos [getal] < middeleeuws latijn algorismus [rekenkunde met Arabische cijfers], met aanpassing aan latijn -ismus < gearabiseerd perzisch al khuwārizmī [de man van Khuwārizm, thans Chiva in Oezbekistan] → algebra. Thematische woordenboeken
Nicoline van der Sijs (2005), Groot Leenwoordenboekalgoritme (Latijn algorismus)
E. Sanders (1993), Eponiemenwoordenboek: Woorden die teruggaan op historische personen, Amsterdamalgoritme, rekenschema
Toen Aboe Dja’far Mohammed ibn Moesa omstreeks 780 n.Chr. in Chwarizmi in Perzië werd geboren, beleefde Bagdad een grote wetenschappelijke bloei. In het ‘Huis van Wijsheid’ werd systematisch alle Griekse wetenschappelijke literatuur vertaald en vanuit India maakte de islamitische wereld kennis met de oude hindoeïstische rekenkunde en astronomie. Aboe Dja’far Mohammed ibn Moesa, bijgenaamd al Chwarizmi – de man uit Chwarizmi -ontwikkelde zich tot een belangrijk wiskundige, geograaf en astronoom. Hij voerde als een van de eersten het uit Voor-Indië afkomstige decimale stelsel in. Zijn boek Opmerkingen van al Chwarizmi over de kunst van het rekenen met Indiase cijfers kreeg in de twaalfde eeuw in Europa bekendheid onder de titel Algorismi de numere Indorum. ‘ Algorismi’ was de Latijnse verbastering van al-Chwarizmi maar werd al snel verstaan als ‘rekenwijze’. De latere spelling algorithme is te wijten aan verwarring met arithmos, Grieks voor ‘getal’. Het boek introduceerde in Europa het decimale stelsel, de nul en de Indiase cijfers, die we abusievelijk ‘Arabische cijfers’ zijn gaan noemen. Algoritme zou uiteindelijk gaan betekenen: ‘rekenschema, voorschrift voor het uitvoeren van rekenkundige operaties en de volgorde daarvan’. Ook een ander boek van al Chwarizmi zou sporen in onze taal achterlaten. Omstreeks 825 publiceerde hij een studie over lineaire en kwadratische vergelijkingen onder de titel Hisab al-jabr wa’1-muqábala, ofwel ‘De hergroepering en de tegenstelling’. De vertaling daarvan vormde in de middeleeuwen de grondslag voor alle Latijnse studies op dit gebied. Het werk werd zo bekend dat uit de woorden al-jabr de term algebra ontstond. In het Arabisch betekende al-jabr overigens letterlijk ‘het zetten van gebroken botten’, wat figuurlijk werd uitgelegd als ‘het onder één noemer brengen van breuken’. Al Chwarizmi zelf maakte aan het eind van zijn leven trouwens een kanjer van een rekenfout: op basis van het werk van Ptolemeus maakte hij een atlas waarin hij de omtrek van de aarde met ruim vijftienduizend mijl overschatte. Hij stierf in Bagdad, vermoedelijk in 850. E.J. Dijksterhuis (1939), Vreemde woorden in de wiskundeAlgorithme. De naam van den Arabischen wiskundige Abû ʿAbd Allâh Muḥammad b. Mûsâ al-Huwârizmî (→ Algebra) werd in de Middeleeuwen gelatiniseerd als Alchorismi en derg. vormen. Naar aanleiding daarvan werd het rekenen met Indo-Arabische cijfers algorism of algoritmi genoemd, welk woord in verschillende talen op allerlei wijzen verbasterd werd. Zij, die zich bij het rekenen van de Indo-Arabische cijfers bedienden, heetten algorithmici in tegenstelling tot de → abacisten. Het woord beduidde reeds in de 16e eeuw i.h.a. „rekenwijze” en heeft deze betekenis behouden. Leibniz (1646–1716) noemt b.v. de differentiaalrekening een algorithmus. Thans spreekt men nog van den algorithmus van Euclides ter bepaling van den grootsten gemenen deler van twee getallen, van den algorithmus der vierkantsworteltrekking enz. Uitleenwoordenboeken
N. van der Sijs (2010), Nederlandse woorden wereldwijd, Den Haag; met aanvullingen uit Uitleenwoordenbank 2015algoritme ‘rekenschema’ -> Indonesisch algoritma, algoritme ‘rekenschema’. Dateringen of neologismen
N. van der Sijs (2001), Chronologisch woordenboek: de ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, Amsterdamalgoritme rekenschema 1734 [HubWes] Overige werken
Woordenboek der Nederlandsche taal (WNT) & Middelnederlandsch woordenboek (MNW) & Vroegmiddelnederlands woordenboek (VMNW) & Oudnederlands woordenboek (ONW) – alle onderdeel van de Geïntegreerde Taalbank (GTB)Zoek dit woord op in het WNT, MNW, VMNW, ONW. |